Teraz na ciebie zagłada

Z Literatura przedmiotu
Skocz do: nawigacja, szukaj

Utwór Jerzego Andrzejewskiego.

Treść

  • Prolog
    • „Anonimowy kronikarz lub, co wydaje się bardziej wiarygodne, nieznani kronikarze, najprawdopodobniej uczeni kapłani Jahwiści żyjący za czasów Jozjasza, króla Judei, kierując się natchnioną, lecz i nieco wyzywającą pobożnością oraz dumą tak charakterystyczną dla synów narodu, który trzykrotnie zawarł był święte przymierze z Panem, skoro sięgali w głąb pradawnych wieków, aby ową nieskończenie głęboką i rozległa otchłań wypełnić burzliwymi dziejami przymierza pomiędzy żywiołem boskim i ludzkim, niemało błędów – świadomie i nieświadomie – popełnili, z jednej bowiem strony, z łatwowiernością nie pozbawioną cech wyrachowania, dawali wiarę ustnym opowieściom krążącym od wielu pokoleń wśród gminu, z drugiej zaś: w zapale wojowniczego natchnienia (…) pracowicie wypełniali puste obszary historiami przynależnymi do wyższych regionów istnienia, aby na miarę niezbadanych wyroków Pana mogły budzić grozę i strach, również wspierać męstwo i na duchu podnosić” (s. 7 – 8).
  • Przedakcja (s. 7-11)
  1. wygnanie z plemienia ("I jak zostaliśmy sami, a ja ciebie chorego nie opuściłam?", s. 28)
  2. osiedlenie się na Ziemi Człowieka
    • „Adam i Chawa! Pierwsi, jak się zdaje, nawiedzili ową krainę szczodrze obfitującą we wszelkie dary natury i długo oraz w pomyślności żyli oboje pod tamtym niebem tak życzliwym dla wszystkiego, co żywe” (s. 9)
    • "przybył z północy wraz ze swoją brzemienną towarzyszką" (s. 9)
  3. susza (2 * 7 * 7 miesięcy, ponad 8 lat!?, s. 10)
    • "- czyż to nie Pan przemówił? (...) to nie Pan z opowieści ojca przemówił, to coś więcej, to są błyskawice, które ty pamiętasz pewnie bardzo mgliście" (s. 41)
  • Akcja (s. 11-81)
  1. Dzień I („Jednego dnia, na krótko przed zmierzchem...”, s. 11)
  2. Dzień II ("Zbudził się o wschodzie słońca", s. 25)
  3. Interludium: tydzień deszczu ("siódmego dnia rozpogodziło się", s. 43)
  4. Dzień III ("..pierwszego dnia odradzającego się życia dostrzegł Adam o zachodzie słońca...", s. 56)
  5. Dzień IV ("do świtania czuwał", s. 57)
  6. Interludium: "trzy dni i trzy noce nie spał i pościł" (s. 60)
  7. Dzień V: "skoro trzeci dzień Ablowego czuwania miał się ku końcowi" (s.60)
  8. Dzień VI: "dzień zapowiadał się upalny" (s.69)
  9. Dzień VII: "o wczesnym świcie zbudził się" (s.74)
  10. Dzień VIII: "i wstał (..) dzień trzeci" (s.75)

Akcja

  1. Wszyscy: Abel i Kain proszą Adama o ocalenie (s. 11-13) [zagłada I]
  2. Kain odkrywa przez Ablem znalezione źródło i drzewo (s. 13-20)
    • „Przypomnij sobie, Ablu, kiedy to ostatni raz przemówił do Ciebie ojciec?” (s. 18)
  3. Chawa chwyta pawia i Adama porywającego jagnię (s. 20-24)
    • „Wiele jednak nocy upłynęło od tamtej, kiedy wszedł w nią po raz ostatni” (s. 21)
  4. Adam: wizja Pięknego (s. 24-25)
    • „Wtedy gdy był głód, i Chawa zaprowadziła mnie nocą do drzewa obfitującego w piękne owoce, wiem, że powinienem być ciebie zawołać i z tobą, umiłowanym, i z innymi podzielić się zdobyczą" (s. 25)
    • „Potem zamknął powieki, wiedząc, że niebawem wyłoni się spod ich cienia jasnowłosy młodzieniec o promiennym obliczu, które kiedyś było mu tak bliskie” (s. 25)
    • „— Przemów — szepnął (…). Lecz tamten pełen blasku pod ciemnościami powiek milczał.” (s. 25)
  5. Wszyscy: Adam słucha skarg Abla i Kaina, zapowiada objawienie prawdy po zachodzie słońca (s. 25-27)
  6. Chawa i Adam: pierwsza konfrontacja dwóch wersji przeszłości (s. 27-29):
    • „Skoro drzewo było jedno na pustyni, czemu mówisz o rozległym sadzie” (s. 28)
    • "ja, Chawa, która ocaliła ci niegdyś życie (...) ciebie chorego nie opuściłam" (s. 28)
    • „teraz sobie przypominam, byłem nieprzytomny i majacząc w gorączce mówiłeś o Raju, o wygnaniu i o jasnowłosym Aniele z mieczem jak płomień migocącym” (s. 29)
  7. Kain prosi Chawę, aby namawiła Adam do odejścia stąd (s. 30-31);
    • "- O jego umysł się lękam. - Sądzisz, że oszalał? - Mówi dziwne rzeczy." (s. 31)
    • "pod osłoną nocy wszystko się wyjaśni" (s. 31)
    • "zagłada", 2 razy
  8. Abel i Kain: zbliżenie przy źródle, które Chawa obserwuje (s. 32-33)
  9. Chawa, Abel i Kain: wyrzuty Chawy i wykręty Kaina (s. 33-34)
    • „ — Czemuż to moi dzielni junacy, skoro mieli szczęście i odnaleźli drzewo jeszcze żyjące, nie przynieśli jego owoców, aby również i rodzice mogli je skosztować?” (s. 33)
  10. Wszyscy III : Adam opowiada dzieje stworzenia (s. 34-42)
    • "- czyż to nie Pan przemówił? (...) to nie Pan z opowieści ojca przemówił, to coś więcej, to są błyskawice, które ty pamiętasz pewnie bardzo mgliście. (...) skoro się przybliżą, mogą sprawić, że otworzą się niebiosa i zacznie padać deszcz" (s. 41)
  11. Abel i Kain: bramy raju (s. 43-45)
    • " - Powiedz, Pan dlatego wygnał z Raju ojczulka i mamusię, iż jedli owoc z drzewa wiadomości dobrego i złego, czy też Pan obawiał się, że mogą skosztować owoc z drzewa i staną się nieśmiertelnymi?" (s. 44)
  12. Abel i Adam: Abel chce do Raju (s. 45-48) [zagłada IV]
    • "Pan dlatego zasłonę deszczu ustanowił, aby i mnie, i mojemu Ludowi dać do zrozumienia, iż wolą jego jest, iżbyśmy nie szukali zbawienia poza krainą, która nas dotychczas żywiła" (s. 46)
    • "A jeśli obok drzewa wiadomości dobrego i złego Pan drzewo żywota zasadził pośrodku Raju i potem niepokój okazał, aby ci, którzy z ziemi powstali, nie sięgnęli po owoc kryjący w swych sokach moc nieśmiertelności, czy nie zamyślał dać w ten sposób do zrozumienia, iż śmiertelny może nieśmiertelność zdobyć?" (s. 47)
  13. Kain i Chawa: wersja Chawy (s. 48-53)
    • "-Powiedziałaś: wędrowaliśmy z Ludem! Lud! Co to znaczy?" (s. 50)
    • "wszyscy mężowie Ludu mieli włosy jasne i oczy niebieskie, a niewiasty były ciemne" (s. 50)
    • "Wozy z naszym dobytkiem i dziećmi grzęzły w sypkim piasku, a wołom nie zawsze sił starczało, aby wyciągnąć wozy z tej groźnej powodzi" (s. 51)
  14. Kain i Abel: dzieło do spełnienia (s. 53-56)
    • "Skąd wiesz, że opowieść ojca nie dokonała się wcześniej aniżeli opowieść matki? Może ich grzech na pustyni jest tylko powtórzeniem, odblaskiem niejako grzechu pierwszego, a Pan, gdy dokonał się pewien czas, w Starca się przemienił, zaś Anioł z mieczem ognistym w Pięknego?" (s. 55)
  15. Adam, Kain, Chawa ("o pierwszej godzinie wieczornej", s. 56)
    • "nie jestem stróżem mego brata" (s. 56-57)
  16. Adam, Kain: wzajemne pretensje (s. 57-58)
  17. Abel: monolog o powrocie do Raju (s. 58-60)
    • "O, jak bardzo samotny musiałeś się czuć od owej godziny prapoczątku, gdy po wygnaniu moich rodziców sam zostałeś w Raju. (...) oto i koniec tej pustki, dobrą ci bowiem przynoszę nowinę - oto podążę niebawem do ciebie" (s. 58)
    • "czy zechcesz w swojej wszechpotężnej łaskawości sprawić, abym, jako twój Anioł stojący u bram Raju, stał się jasnowłosy i aby oczy moje kolor nieba miały, a nie ciemności" (s. 59)
  18. Wszyscy IV: pożegnanie Abla (s. 60-62)
    • "oznajmił mi Pan, że skoro stanę u bram Raju - ustąpi jasnowłosy Anioł, stojący tam z mieczem ognistym, może mnie nawet uściska bratersko" (s. 61)
    • "oznajmił bowiem Pan, iż tracąc mnie - łaskę wiekuistą odzyskacie i przekleństwo, które rzucone było niegdyś w dniach prapoczątku, zostanie zdjęte i grzech pierworodny nieposłuszeństwa darowany" (s. 61)
  19. Kain, Abel: Kain budzi Abla i prosi o zabranie ze sobą (s. 63-64)
    • "Więc spraw, żeby moje oczy stały się wierzące!" (s. 64)
  20. Chawa, Kain: zbliżenie (s. 64-68)
    • "- nic na razie nie wiem poza tym, że nie wolno mi brata opuścić" (s. 65)
    • "Przestaję pamiętać, od jak dawna utraciłem siebie, kto inny bowiem we mnie żyje i kto inny rozkazuje moim myślom i czynom (...) gdy idę, myślę: nie ja, lecz on idzie, a skoro dłoń wyciągam, dzieje się tak, że nie ja, ale on wyciąga ramię" (s. 66)
  21. Kain w pogoni za Ablem (s. 68-74)
  22. Kain i Abel: Abel chce odejść, zabójstwo(s.75-80)
    • "Słyszę głos Pana: odwróć się od brata swego i zapomnij go" (s. 78)
    • "Lepiej będzie dla ciebie, żebyś zginął w miłości, niżbyś miał umierać w nędzy i w męczarniach. / I stało się, że wbił Kain nóż w pierś Abla." (s. 80)
  23. Kain: taniec i wizja Raju (s.81)

Lista epizodów

  1. Wszyscy: Abel i Kain proszą Adama o ocalenie (s. 11-13) [zagłada I]
  2. Kain odkrywa przez Ablem znalezione źródło i drzewo (s. 13-20)
  3. Chawa chwyta pawia i spostrzega złodziejstwo Adama (s. 20-24)
  4. Adam: wizja Pięknego (s. 24-25)
  5. Wszyscy: Adam słucha skarg Abla i Kaina, zapowiada objawienie prawdy po zachodzie słońca (s. 25-27)
  6. Chawa i Adam: pierwsza konfrontacja dwóch wersji przeszłości (s. 27-29)
  7. Kain prosi Chawę, aby namawiła Adam do odejścia stąd (s. 30-31)
  8. Abel i Kain: zbliżenie przy źródle, które Chawa obserwuje (s. 32-33)
  9. Chawa, Abel i Kain: wyrzuty Chawy i wykręty Kaina (s. 33-34)
  10. Wszyscy: Adam opowiada dzieje stworzenia (s. 34-42)
  11. Abel i Kain: bramy raju (s. 43-45)
  12. Abel i Adam: Abel apostatą (s. 45-48)
  13. Kain i Chawa: wersja Chawy (s. 48-53)
  14. Kain i Abel: dzieło do spełnienia (s. 53-56)
  15. Adam, Kain, Chawa: zaginięcie Abla ("o pierwszej godzinie wieczornej", s. 56)
  16. Adam, Kain: wzajemne pretensje (s. 57-58)
  17. Abel: monolog o powrocie do Raju (s. 58-60)
  18. Wszyscy IV: pożegnanie Abla (s. 60-62)
  19. Kain, Abel: Kain budzi Abla i prosi o zabranie ze sobą (s. 63-64)
  20. Chawa, Kain: zbliżenie (s. 64-68)
  21. Kain w pogoni za Ablem (s. 68-74)
  22. Kain i Abel: Abel chce odejść, zabójstwo(s.75-80)
  23. Kain: taniec i wizja Raju (s.81)

Lista rozmów

  1. Wszyscy: Abel i Kain proszą Adama o ocalenie (s. 11-13) [zagłada I]
  2. Kain odkrywa przez Ablem znalezione źródło i drzewo (s. 13)
  3. Wszyscy: Adam słucha skarg Abla i Kaina, zapowiada objawienie prawdy po zachodzie słońca (s. 25-27)
  4. Chawa i Adam: pierwsza konfrontacja dwóch wersji przeszłości (s. 27-29): "ja, Chawa, która ocaliła ci niegdyś życie (...) ciebie chorego nie opuściłam" (s. 28)
  5. Kain i Chawa: Kain prosi Chawę, aby namawiła Adam do odejścia stąd (s. 30-31)
  6. Abel i Kain: zbliżenie przy źródle, które Chawa obserwuje (s. 32-33)
  7. Chawa, Abel i Kain: wyrzuty Chawy i wykręty Kaina (s. 33-34)
  8. Wszyscy III : Adam opowiada dzieje stworzenia (s. 34-42)
  9. Abel i Kain: bramy raju (s. 43-45)
  10. Abel i Adam: Abel chce do Raju (s. 45-48) [zagłada IV]
  11. Kain i Chawa: wersja Chawy (s. 48-53)
  12. Kain i Abel: dzieło do spełnienia (s. 53-56)
  13. Adam, Kain, Chawa ("o pierwszej godzinie wieczornej", s. 56): "nie jestem stróżem mego brata" (s. 56-57)
  14. Adam, Kain: wzajemne pretensje (s. 57-58)
  15. Abel: monolog o powrocie do Raju (s. 58-60)
  16. Wszyscy IV: pożegnanie Abla (s. 60-62)
  17. Kain, Abel: Kain budzi Abla i prosi o zabranie ze sobą (s. 63-64)
  18. Chawa, Kain: zbliżenie (s. 64-68)
  19. Kain i Abel: Abel chce odejść, zabójstwo(s.75-80)
Ilości rozmów
Abel, Kain 6
Wszyscy 4
Kain i Chawa 3
Adam, Kain 2
Chawa, Abel i Kain 1
Adam, Chawa 1
Abel, Adam 1
Abel 1


Obecność postaci w kolejnych scenach

Adam Chawa Kain Abel
I
+ + + + 
- - + +
+ + - -
II
+ + + + 
+ + - -
- + + -
- - + +
- + + + 
+ + + + 
III
- - + + 
+ - - +
- + + -
- - + +
+ + + -
IV
+ - + -
- - - +
V
+ + + +
- - + + 
- + + - 
VI
- - + -
VII
- - + -
VIII
- - + +
- - + -

Komentarze

Jeżeli, korzystając z pewnego uproszczenia, można "Bramy raju" nazwać opowieścią o nieodgadnonej, skoro odpadną strojne fałsze, tajemnicy końca, "Teraz na ciebie zagłada" byłaby opowiadaniem o klęsce urojonego początku (Andrzejewski, 1988: 261)

Wydania

  1. Jerzy Andrzejewski, Teraz na ciebie zagłada, Warszawa : Czytelnik 1976.
  2. Jerzy Andrzejewski, Jetzt kommt über dich das Ende : Erzählung, Frankfurt am Main : Suhrkamp 1977.
  3. Jerzy Andrzejewski, Kain och Abel, Stockholm : Coeckelberghs 1978.
  4. Jerzy Andrzejewski, Sada je i tebi kraj, Sarajevo : Svjetlost 1979.
  5. Jerzy Andrzejewski, Teraz na ciebie zagłada. Już prawie nic, Warszawa : Czytelnik 1982.
  6. Jerzy Andrzejewski, Már rád tört a vég, Budapest : Európa 1983.
  7. Jerzy Andrzejewski, Kain och Abel, Stockholm : Coeckelberghs 1988.

Adaptacje

  1. Spektakl teatralny: http://www.tadeuszkijanski.pl/galeria/350b82874f014dca37355cf02ff978e9.jpg
  2. Film: http://www.filmpolski.pl/fp/index.php/522409
  3. Słuchowisko radiowe: [1] [2]
  4. Piosenka: [3] [4]

Bibliografia

  1. Jerzy Andrzejewski, Z dnia na dzień. Dziennik literacki 1972 — 1979, Warszawa 1988.
  2. Bogusław Bednarek, Dlaczego Kain zabił Abla? Rozważania o utworach Gütersloha, Gyllenstena, Andrzejewskiego, [w:] Muzy i Hestia. Studia dedykowane Profesor Ludwice Ślękowej, red. M. Cieński, J. Sokolskiego, Wrocław 1999.
  3. Z. Kopeć, Jerzy Andrzejewski, Poznań 1999.
  4. http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,5522
  5. http://szafa.strefa.pl/35/35/htm/krytyka/urbaniak.htm
  6. http://www.personalizm.pl/polrocznik/numer-4/literatura-w-swietle-kerygmatu/ (Abel jako figura Chrystusa)
  7. http://podteksty.amu.edu.pl/content/wariacje-literackie-jerzego-andrzejewskiego.html

Recenzje prasowe

  1. M. Bajerowicz, Przemoc mitu, "Tydzień" 1976 nr 31.
  2. T. Błażejewski, [rec.], "Literatura" 1976 nr 38.
  3. J. Chmiel, [rec.], "Tygodnik Powszechny" 1977 nr 39.
  4. Janusz Termer, Współczesna proza polska [rec. Jerzy Andrzejewski, Teraz na ciebie zagłada. Już prawie nic, Warszawa : Czytelnik 1982], "Polonistyka" 1982 nr 4.

Opinie recenzentów

Utwór Andrzejewskiego to "spłaszczenie archetypu biblijnego". Bohaterowie działają na mocy "determinizmu biologicznego", Andrzejewski stosuje freudyzm do biblijnego archetypu, a symbol "wypędzenie z Raju" sprowadza do klęski suszy.)[1]

"To właśnie ona - miłość we wszystkich odmianach - jest największym darem, szczytową wartością, jaką posiada człowiek. Niestety, w hierarchii wartości ustępuje ciągle miejsca dążeniom do osiągnięcia tajemniczych, metaforycznych bram raju" [2]
  1. J. Chmiel, [rec.], "Tygodnik Powszechny" 1977 nr 39.
  2. T. Błażejewski, [rec.], "Literatura" 1976 nr 38, s. 12.