Historia ludowa: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 14:26, 30 paź 2021

Pan Tadeusz

• Zosia występuje na weselu w chłopskiej sukience
• Tadeusz znosi poddaństwo i pańszczyznę:

Jestem człowiek, sam własnych kaprysów się boję:
Bezpieczniej zrobię, kiedy władzy się wyrzekę,
I oddam los włościanów pod prawa opiekę. 
Sami wolni, uczyńmy i włościan wolnemi,
Oddajmy im w dziedzictwo posiadanie ziemi,
Na której się zrodzili, którą krwawą pracą
Zdobyli, z której wszystkich żywią i bogacą.
Lecz muszę ciebie ostrzec, że tych ziem nadanie
Zmniejszy nasz dochód, w miernym musimy żyć stanie.
Ja przywykłem do życia oszczędnego z młodu;
Lecz ty Zofio, jesteś z wysokiego rodu,
W stolicy przepędziłaś twoje młode lata,
Czyż zgodzisz się żyć na wsi, z daleka od świata,
Jak ziemianka?»
A na to Zosia rzekła skromnie:
«Jestem kobietą, rządy nie należą do mnie,
Wszakże pan będziesz mężem; ja do rady młoda,
Co pan urządzisz, na to całym sercem zgoda!
Jeśli, włość uwalniając, zostaniesz uboższy,
To Tadeuszu będziesz sercu memu droższy.

Współczesność

• RUTA, Pieśni buntu i niewoli
• sarmatyzm masowy w PRL, P. Czapliński, Polska do wymiany 2009

Pańszczyzna i kapitalizm

• Praca najemna sprzyja rozwojowi kapitalizmu lepiej niż pańszczyźniana praca niewolnicza: "Jeśli jedynym sposobem wyrwania się jednostki z kajdan pańszczyzny czy niewolnictwa jest – poza zbiegostwem – całkowita destrukcja społecznych urządzeń je wspierających, podporządkowani i podporządkowane mają silną motywację do działania kolektywnego. Jeśli jednak pionowa mobilność zostanie otwarta dla indywidualnych awansów, solidarność stanie się mniej atrakcyjna. Jest tak tym bardziej – i tu druga kwestia – jeśli uda się w zbiorowej wyobraźni połączyć jednostkowy los z indywidualnymi wyborami. To absolutnie niemożliwe przy dominacji pracy niewolnej. Żaden niewolnik czy pańszczyźniana chłopka nie uwierzą, że ich sytuacja jest konsekwencją ich własnych wyborów. Jest dla nich zupełnie jasne, że wynika ona najczęściej z ich przynależności do określonej grupy od urodzenia albo też z jakiegoś wydarzenia o charakterze kolektywnym – np. z przegranej wojny lub bycia ofiarą sankcjonowanego przez społeczeństwo niewolnictwa." (Jan Sowa, Kapitalizm. Historia krótkiego trwania - dziewiętnaście long reads o "Tysiącu lat niewolnictwa", "Praktyka Teoretyczna" 4(26)/2017, s. 369)

Tekst

Zwrot ludowy w najnowszej polskiej literaturze i humanistyce Howard Zinn R.U.T.A W imię Jakuba S. Rak Daniel Rycharski Leszczyński Rauszer Pobłocki narrator niewiarygodny

1. studia postkolonialne 2. historia ludowa (popular history) 3. rewizja kanonu 4. perspektywa ludowa w muzyce, plastyce i literaturze

Żyjemy w ciekawych czasach. Nie jest jasne, czy samo poczucie zachodzenia przełomu dowodzi faktycznego jego zachodzenia, ale nie ma wątpliwości, że jesteśmy świadkami destrukcji, dekonstrucji i rekonstrukcji wielu sfer życia prywatnego i społecznego. Zmieniają się sposoby komunikacji, pracy, wypoczynku i rozrywki. Rekonfiguracja nie ominęła bynajmniej pola literackiego i artystycznego, jak również nauk humanistycznych. Platoński logos podkopywany przez kolejnych krytyków metafizyki w naszych czasach rozpadł się w pył. Jak obwieścił Jacques Derrida, centrum przestało być centrum i dzięki temu słyszalny zaczął być głos marginesu, w którym bell hooks dostrzegła miejsce radykalnego otwarcia (site of radical possibility). Za jedngo z pionierów historii opowiadanej z perspektywy ludowej uznać należy Howarda Zinna i jego „Ludową historię Stanów Zjednoczonych”. Rozpoczyna się ona od „odkrycia” Ameryki przez Krzysztofa Kolumba.njmhn W dalszym ciągu zamiast zachwytów na śmiałością i odwagą marynarza znajdujemy suchą inoformację o 500 rdzennych mieszkańcach, których Kolumb zniewolił i zabrał do Europy zamiast złota, które oczekiwał znaleźć. Dalej dowiadujmy się, że w ciągu dwóch lat Kolumb i jego żołnierze zabili 250000 mieszkańców Haiti. Zinn przywołuje świadectwo Bartolomeo de las Casas, który przybył do Ameryki w roku 1508. Twierdzi on, że od 1494 do 1508 kolonizacja Ameryki przez Europejczyków doprowadziła do śmierci ponad 3 milionów tubylców. Zinn odwraca perspektywę, z której pisana była dotychczasowa historia Ameryki. Zamiast tradycyjnie przyjmowanej perspektywy zwycięzców proponuje spojrzeć na dzieje z punktu widzenia przegranych i zmarginalizowanych: rdzennych Amerykanów. Analogiczny ruch dokonuje się we współczesnej polskiej literaturze, sztuce i naukach humanistycznych.

Zgodnie ze stwierdzeniem, które odnajdujemy w „Politei” Platona, zmianą polityczną poprzedza zawsze zmiana tonacji muzycznej i rytmu. Również w Polsce jako pierwsi muzycy rozpoczęli rewolucję. Zespół R.U.T.A. sięgnął po piosenki ludowe z Polski, Ukrainy i Białorusi, które zaaranżował w poetyce funk, punk i hardcore. Utwory zostały zebrane w album zatytułowany „Gore – pieśni buntu i niedoli XVI-XX wiek” wydany w roku 2011. Teksty ludowych przyśpiewek opowiadają o przemocy panów wobec chłopów i chłopek, o pańszczyźnie, o społecznej niesprawiedliwości, o konieczności walki o sprawiedliwość, o pomście za przemoc i gwały, o wyrównaniu rachunku krzywd. 

Doloż moja, doleńko Sługi pana złego, przeklętego Praca w dzień i w nocy praca Zyska dla pana, księdzu taca Tylko dla tych co u dwora Hej tam, zebrać braci pora Osądzimy i spalimy Pańskie dobra spopielimy („Batracka dola”) Aby zrozumieć i docenić subwersywną moc tego artystycznego gest, należy wziąć pod uwagę obraz wsi i jej mieszkańców w świadomości społecznej mieszkańców Polski.

Bibliografia

1. Paweł Wiktor Ryś, „Zwrot plebejski” we współczesnej polskiej humanistyce i debacie publicznej, [w:] Historia. Interpretacja. Reprezentacja, t. III, red. L. Mokrzecki, M. Brodnicki, J. Taraszkiewicz, Gdańsk 2015.
2. Perry Anderson, Passages From Antiquity to Feudalism (1974);
3. Perry Anderson, Lineages of the Absolutist State (1974);
4. Kacper Pobłocki, Kapitalizm. Historia krótkiego trwania
5. Kacper Pobłocki, Chamstwo. Ludowa historia Polski
6. Michał Rauszer, Bękarty pańszczyzny Historia buntów chłopskich
7. Michał Rauszer, Siła podporządkowanych
8. James C. Scott, Against The Grain: A Deep History of the Earliest States, 2017
9. Jan Sowa, Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą, Universitas, Kraków 2011,
10. Roch Sulima, Literatura a dialog kultur
11. Howard Zinn, A People's History of the United States, 1980
12. Revisioning History Series from Beacon Press
13. Indigenous People's History of the United States
14. An African American and Latinx History of the United States.