Historia ludowa

Pan Tadeusz

• Zosia występuje na weselu w chłopskiej sukience
• Tadeusz znosi poddaństwo i pańszczyznę:

Jestem człowiek, sam własnych kaprysów się boję:
Bezpieczniej zrobię, kiedy władzy się wyrzekę,
I oddam los włościanów pod prawa opiekę. 
Sami wolni, uczyńmy i włościan wolnemi,
Oddajmy im w dziedzictwo posiadanie ziemi,
Na której się zrodzili, którą krwawą pracą
Zdobyli, z której wszystkich żywią i bogacą.
Lecz muszę ciebie ostrzec, że tych ziem nadanie
Zmniejszy nasz dochód, w miernym musimy żyć stanie.
Ja przywykłem do życia oszczędnego z młodu;
Lecz ty Zofio, jesteś z wysokiego rodu,
W stolicy przepędziłaś twoje młode lata,
Czyż zgodzisz się żyć na wsi, z daleka od świata,
Jak ziemianka?»
A na to Zosia rzekła skromnie:
«Jestem kobietą, rządy nie należą do mnie,
Wszakże pan będziesz mężem; ja do rady młoda,
Co pan urządzisz, na to całym sercem zgoda!
Jeśli, włość uwalniając, zostaniesz uboższy,
To Tadeuszu będziesz sercu memu droższy.

Współczesność

• RUTA, Pieśni buntu i niewoli
• sarmatyzm masowy w PRL, P. Czapliński, Polska do wymiany 2009
• Praca najemna sprzyja rozwojowi kapitalizmu lepiej niż praca niewolnicza:

"Jeśli jedynym sposobem wyrwania się jednostki z kajdan pańszczyzny czy niewolnictwa jest – poza zbiegostwem – całkowita destrukcja społecznych urządzeń je wspierających, podporządkowani i podporządkowane mają silną motywację do działania kolektywnego. Jeśli jednak pionowa mobilność zostanie otwarta dla indywidualnych awansów, solidarność stanie się mniej atrakcyjna. Jest tak tym bardziej – i tu druga kwestia – jeśli uda się w zbiorowej wyobraźni połączyć jednostkowy los z indywidualnymi wyborami. To absolutnie niemożliwe przy dominacji pracy niewolnej. Żaden niewolnik czy pańszczyźniana chłopka nie uwierzą, że ich sytuacja jest konsekwencją ich własnych wyborów. Jest dla nich zupełnie jasne, że wynika ona najczęściej z ich przynależności do określonej grupy od urodzenia albo też z jakiegoś wydarzenia o charakterze kolektywnym – np. z przegranej wojny lub bycia ofiarą sankcjonowanego przez społeczeństwo niewolnictwa." (Jan Sowa, Kapitalizm. Historia krótkiego trwania - dziewiętnaście long reads o "Tysiącu lat niewolnictwa", "Praktyka Teoretyczna" 4(26)/2017, s. 369)

Bibliografia

1. Paweł Wiktor Ryś, „Zwrot plebejski” we współczesnej polskiej humanistyce i debacie publicznej, [w:] Historia. Interpretacja. Reprezentacja, t. III, red. L. Mokrzecki, M. Brodnicki, J. Taraszkiewicz, Gdańsk 2015.
2. Perry Anderson, Passages From Antiquity to Feudalism (1974);
3. Perry Anderson, Lineages of the Absolutist State (1974);
4. Kacper Pobłocki, Kapitalizm. Historia krótkiego trwania
5. Kacper Pobłocki, Chamstwo. Ludowa historia Polski
6. Michał Rauszer, Bękarty pańszczyzny Historia buntów chłopskich
7. Michał Rauszer, Siła podporządkowanych
8. James C. Scott, Against The Grain: A Deep History of the Earliest States, 2017
9. Jan Sowa, Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą, Universitas, Kraków 2011,
10. Roch Sulima, Literatura a dialog kultur
11. Howard Zinn, A People's History of the United States, 1980
12. Revisioning History Series from Beacon Press
13. Indigenous People's History of the United States
14. An African American and Latinx History of the United States.