Posthumanizm: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 15:28, 4 kwi 2023

Radkowska-Walkowicz

• Monika Bakke, trzy konteksty posthumanizmu:
  1. zwierzęta i rośliny (D. Haraway)
  2. rzeczy (B. Latour)
  3. technologia
• łączy jest odejście od antropocentryzmu
• nowy materializm - opozycja wobec radykalnego konstruktywizmu, trzeba uwzględnić uwarunkowania materialne
• sztuka: transgeniczne zwierzęta (świecący królik Eduardo Kac)
• zarodki jako podmioty

Cielemęcka

• G. Agamben: początek izolacji człowieka od zwierząt - Arystoteles, O duszy: dusza rozumna
• to, co nieludzkie, 3 typy:
  1. maszyny, maszyneria władzy
  2. kategoria etyczna
  3. zwierzęce
• 3 typy lęku, odpowiednio:
  1. obawa przed zdehumanizowaniem przez maszyny (Agamben przeciwko komórkom)
  2. wykluczenie, czystki rasowe, kolonizacja, niewolnictwo, Holokaust
  3. lęk przed zmieszaniem ze zwierzęciem
• "śmierć człowieka" - postmodernizm
• alternatywa, Antonio Negri, Michael Hardt: antyhumanizm kreatywny, produktywny, wyzwoleńczy
• 3 sploty:
  1. życia z władzą: biopolityka - system, sieć, maszyna, w jej wnętrzu znajduje się podmiot (Foucault, Lacan)
  2. organicznego z mechanicznym: technika przynosi zniewolenie (Heidegger, Adorno, Horkheimer)
  3. ludzkiego ze zwierzęcym: człowiek w obrębie świata zwierzęcego
• Foucault: Biopolityka - technologia władzy przekształca ludzkie życie, sprawowanie władzy przez kontrolę ciała i populacji
• Agamben: każda władza jest biopolityczna, biopolityka obejmuje jedynie zwierzęcy wymiar życia (zoon); wolność, równość, braterstwo to ludzki wymiar życia (bios)
• J. Butler: bunt przeciwko władzy poprzez parodystyczne powtórzenie represyjnych norm
• Hardt, Negri: biowładza vs biopolityka
  • biowładza - transcendentna, stoi ponad społeczeństwem, narzuca porządek
  • biopolityka - immanentna, działa poprzez formy pracy i stosunki społeczne; użyteczna dla emancypacji homo sacer
• Deleuze: społeczeństwo dyscyplinarne vs społeczeństwo kontroli (Imperium)
  • społeczeństwo dyscyplinarne - władza jest sprawowana poprzez dyscyplinowanie, nadzorowanie, tresurę
  • społeczeństwo kontroli - władza jest sprawowana przez codzienne praktyki normatywizujące
• Deleuze, maszyny a formacja społeczna:
  • społeczeństwa suwerenności - maszyny proste (lewary, bloki, zegary)
  • społeczeństwa dyscyplinarne - maszyny energetyczne
  • społeczeństwa kontroli - maszyny informatyczne
• postmodernizm: władza opiera się na narzucaniu opozycji binarnych (kultura/natura, człowiek/zwierzę, mężczyzna/kobieta, etc)
• Donna Haraway: binaryzmy zostały techno-wchłonięte; nie ma granicy między:
  • ludzkim i zwierzęcym
  • organicznym i mechanicznym
  • ożywionym i nieożywionym
• B. Latour znosi dualizm człowieka i rzeczy.
• D. Haraway: cyborg pozwala przemyśleć relację człowieka do innych bytów
• Negri i Hardt: cyborg to tradycja Spinozy
• Elizabeth Grosz: powrót do Darwina, różnica między ludźmi i zwierzętami ilościowa, nie jakościowa; człowiek ciągle ewoluuje
• Agamben, Otwarte: po sądzie ostatecznym ludzie mają głowy zwierząt (ilustracja z Biblii Hebrajskiej)

Gajewska

• Octavio Paz, Podwójny płomień: miłość i erotyka, 1993
• seks, erotyzm, miłość: seks - natura, erotyzm - kultura
• Z. Bauman: erotyka nie da się oddzielić od natury
• G. Bataille, Historia erotyzmu, 1976: seksualność - zwierzę, erotyzm - człowiek
• dwa typy refleksji o erotyce:
  1. antropocentryczny, humanistyczny, kulturalistyczny
  2. nieantropocentryczny:
     1. posthumanizm - podważa podział na ludzi i zwierzęta
     2. transhumanizm - technologia wkracza w ewolucję człowieka
     3. antropologia rzeczy - studia nad rzeczami i kulturą materialną, dystans do zwrotu językowego
• przedmiot to aktywny uczestnik gier erotycznych (bielizna, garderoba, galanteria, biżuteria, implanty piersi, manekiny)
• B. Olsen, Material Culture after Text: Re-Membering Things, 2003: przywrócenie podmiotowości rzeczy w archeologii
• A. Gell, Art and Agency: An Anthropological Theory, 1998 - przedmioty artystyczne aktywnie zmieniają świat
• Peter Pels: rzeczy zyskują żywotność w przestrzeni społecznej
• Psychoanaliza: fetysz (garderoba, obuwie, bielizna)
• A. France, Wyspa pingwinów, 1908: ubrana samica pingwina zyskuje na atrakcyjności erotycznej, przejście od zwierzęcości do ludzkości, od seksu do erotyki
• K. Darwin, W. Welsch: u zwierząt również upierzenie i barwne ciała odgrywają rolę erotyczną (ewolucyjna ciągłość erotyki)
• K. Darwin, The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex, 1871: liczy się nowość (dla samic ptaków)
• Vanessa Beecroft, 2005, sto nagich kobiet: nagość jest a-erotyczna
• G. Agamben: elementy szat w kontekście erotyki to odblask boskiej szaty łaski z Raju
• w softporno dużą rolę odgrywa bielizna
• rynek porno: pejcze, kajdanki, maski

Miś

• humanizm - antyhumanizm
• dekonstrukcjonizm jako forma antyhumanizmu, s. 220
• Humanismus 1808, F. J. Niethamer: studiowanie klasyków
• teza humanizmu wg Misia: kwestia komunikacji, człowiek jest w stanie zrealizować własną wolność w porozumieniu z innymi ludźmi i ze światem
• E. Lévinas: antyhumanizm - kryzys egzystencjalny po wojnie i Zagładzie, s. 222
• teza humanizmu vs. dyrektywa humanizmu: człowiek jest najwyższą wartością
• ale nie każdy człowiek, tylko esencja człowieka
• historyczne przejawy idei humanizmu:
  • Oświecenie
  • apokatastaza (odnowienie, wszechpojednanie): Orygenes, Grzegorz z Nazjanzu, Grzegorz z Nyssy, Jan Szkot Eriugena, Mikołaj Fiodorow, Włodzimierz Sołowjow
  • teoria alienacji istoty człowieka
• G. Deleuze, F. Guattari, rhizoma, labirynt bez centrum
• rhizomatyka to filozofia nomadyczna
• T. Kroński: humanizm może być legitymizacją terroru
• M. Heidegger, List o "humanizmie": humanizm jest metafizyczny, traktuje człowieka jako byt, a człowiek jest egzystencją, s. 231
• Marks, de Maistre: nie istnieje żadna istota czy esencja człowieka
• postmodernizm: kwestionuje wartości humanistyczne
• modernizm: kryzys, dekadencja; postmodernizm radykalizuje modernizm
• modernizm: człowiek nie jest autonomicznym podmiotem racjonalnym, rozum ulega naciskom klasowym i psychicznym
• dekonstrukcjonizm: jeden z nurtów postmodernizmu, s. 238

Ubertowska

• B. Latour, teoria aktora-sieci (ANT)
• Dominick LaCapra: bajektalny fantazmat, gest performatywny
• G. Agamben, The Open. Man and Animal: człowiek to produkt machiny antropogenicznej, która odcina go od cząstki animalistycznej
• J. Derrida, L'animal que donc je suis, 2006; Zwierzę, którym jestem (albo: zwierzę, którym więc jestem)
• Derrida: - limitotrofia, metoda oparta na graniczności jako takiej
• Derrida: animot (zwierzęsłowo, albo: zwiesłowo) - Jahwe dał człowiekowi prawo do nazywania zwierząt, pozorna legitymizacja nadrzędności człowieka
• ekokrytyka jako konsekwencja studiów nad Holokaustem
• Claude Lanzmann: deforestyzacja jako następstwo Zagłady
• Oświęcim został wybrany przez koncern IG Farben jako siedziba obozu ze względu na nawodnienie
• ekocyd, jak genocyd i etnocyd, Artur Gelston: USA rozpyla herbicydy nad Wietnamem Południowym i wypala dżunglę, aby żołnierze Wietkongu nie mogli się ukrywać
• Janusz Morgenstern, Ambulans, 1961: niemiecki pies zaprzyjaźnia się z żydowskim chłopcem
• R. Hilberg, Sprawcy, ofiary, świadkowie: zagłada Żydów: 1939-1945, Warszawa 2007.
• karnofallogocentryzm (Derrida)
• Ewa Kuryluk, Goldi - apoteoza zwierzaczkowatości, zwierzęta to zagubiony wymiar człowieczeństwa, animalizacja ludzi
• Adrienne Rich, Zrodzone z kobiety - matriarchalizm to władza transformacji, przeciwstawna władzy nad innymi
• Latour: pluriwersum - społeczność bez wykluczenia
• Sebald: ekokrytyka i Holokaust, natura ujawnia pustkę po Żydach

Domańska

• humanistyka ekologiczna, humanistyka środowiskowa, humanistyka zrównoważona (sustainable) - nowy paradygmat
• posthumanistyka, humanistyka nieantropocentryczna - krytyka antropocentryzmu (ekoposthumanistyka)
• inny sposób widzenia świata: wzajemne związki, współzależność, współbycie, współ-życie naturo-kultury, człowieka i środowiska, istot ludzkich i nie-ludzkich, s. 15
• Henry Skolimowski, twórca ekofilozofii, lata 70.: biologia, zamiast fizyki, jako paradygmat poznania (afirmacja życia opartego na węglu)
• od lat 70.: historia i filozofia ekologiczna/środowiskowa, ekoestetyka, ekomedia, ekokino, ekolingwistyka, ekopoetyka, ekokrytyka, ekosemiotyka, ekologia polityczna, zielone badania kulturowe, ekologia kulturowa, geografia postludzka
• Fritjof Capra, koniec lat 90.: zmiana paradygmatu w naukach przyrodniczych na myślenie ekologiczne (paradygmat holistyczny, ekologiczny)
  • od racjonalności do intuicji
  • od samopotwierdzenia do integracji
  • od dominacji do parnerstwa
  • od konkurencji do kooperacji
  • od struktury i części do całości i procesu
  • teoria systemów, zagadnienia samoorganizacji, nowe formy duchowości, s. 18
• podobnie: Ilya Prigogine, Isabelle Stengers (Nowa Era)
• początek humanistyki ekologicznej: Carolyn Merchant, The Death of Nature. Women, Ecology, and the Scientific Revolution, 1980 (kapitalistyczny mechanicyzm ujmuje naturę jako coś martwego)
• humanistyka ekologiczna:
  1. połączenie humanistyki i nauk o życiu
  2. organicyzm zamiast mechanicyzmu, ujęcia relacyjne, ontologia związków; charakter kincentryczny (idea pokrewieństwa)
  3. połączenie nauki zachodniej, wschodniej i wiedzy tubylczej (nauki autochtoniczne, Tradycyjna Wiedza Ekologiczna)
  4. posthumanistyka: poznawcza wartość miejsc lokalnych (miejsca epistemiczne), perspektywa transgatunkowa
  5. inkluzywność wobec wszelkich form życia, także nieożywionych (rzeczy, minerały); wspólnota, nie indywiduum
  6. niekompletność wiedzy to warunek partycypacji
• biohumanistyka, zwrot neuronaukowy, s. 28
• mikrobiom - człowiek jest ekosystemem dla grzybów, bakterii, wirusów
• socjologia grzybów --- zasady współżycia społecznego grzybni, s. 29
• cel posthumanistyki - utopia: teoria konfliktu zostaje zastąpiona teorią współpracy i współbycia

Barcz

• posthumanizm - przeciwieństwo antropocentryzmu
• Philip Weinstein, Michaela Rothberg, Anne Whitehead
• zmiana optyki: "Celem dotychczasowej refleksji o zwierzętach w kulturze było odkrywanie czegoś istotnego o ludzkiej naturze. Posthumanizm z tym zrywa"
• Badania nad naczelnymi: Jane Goodall szympansy, Dian Fossey – goryle, Birutė Galdikas - orangutany
• Agambena, Otwarte
• B. Latour
• Wolfe, geneza posthumanizmu:
  • Foucault
  • cybernetyka, teoria systemów
  • La Mettrie: brak dokładnej granicy między człowiekiem a zwierzęciem
• Wolfe: transhumanizm wywodzi się z oświeceniowego racjonalizmu: Kant, Condorcet
• Katherine Hayles: transhumanizm - postludzie w przestrzeni wirtualnej
• D. Haraway, When species meet
• M. Bułhakow, Psie serce
• Kafka, Sprawozdanie dla akademii, Jama, Dociekania psa
• Rilke, Spotkanie

Grochowski

• Nietzsche, epizod tyryński
• J. Ortega y Gasset, Dehumanizacja sztuki
• Bruno Schulz: naruszenie antropocentrycznej rutyny
• G. Lukács - obrona humanizmu i estetyki realistycznej
• T. Mann - jedyny piewca wartości humanistycznych
• Sartre - Egzystencjalizm jest humanizmem
• Heidegger, Listy o humanizmie - humanizm nie wystarcza do godności
• W. Herzog, Grizzly man - nie można przekroczyć granicy między człowiekiem a zwierzęciem
• A. Robbe-Grillet, Natura, humanizm, tragedia - krytyka metaforyki antropocentrycznej

Hoffman

• Nayar: posthumanizm to "radykalna decentralizacja tradycyjnego suwerennego, spójnego i samodzielnego człowieka, w celu ukazania, w jaki sposób człowiek zawsze już ewoluuje razem z, konstytuuje i jest konstytuowany przez rozliczne formy życia oraz maszyn", s. 154
• transhumanizm to jeszcze nie posthumanizm; rozszerzenia genetyczne, mechaniczne i cyfrowe służą otrzymaniu lepszego człowieka, s. 154
• korzenie posthumanizmu wg Nayara:
  1. M. Foucault
  2. feminizm/queer (J. Butler, L. Irigaray, H. Cixous)
  3. technonauka (Donna Haraway)
  4. studia nad pojęciem rasy (Fanon)
• gatunkizm (speciesism) - dyskryminacja gatunkowa, s. 157
• po człowieku - człekozwierz (humanimal)

Bibliografia

Bibliografia polska

Książki

• M. Bakke, Bio-transfiguracje. Sztuka i estetyka posthumanizmu., Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Seria Filozofia i logika nr 111, Poznań 2015
• Anna Barcz, Posthumanizm i znaczenie zwierzęcych narracji w literaturze, w: jej, Realizm ekologiczny, 2016
• Bio-techno-logiczny świat. Bio art oraz sztuka technonaukowa w czasach posthumanizmu i transhumanizmu, red. Piotr Zawojski, Szczecin 2015
• Człowiek w relacji do zwierząt, roślin i maszyn w kulturze. T. 1.: Aspekt posthumanistyczny i transhumanistyczny, red. Justyna Tymieniecka- Suchanek
• Człowiek w relacji do zwierząt, roślin i maszyn w kulturze. T. 2.:Od humanizmu do posthumanizmu, red. Justyna Tymieniecka- Suchanek
• (Inne) zwierzęta mają głos, red. D. Dąbrowska, P. Krupiński, Wyd. A. Marszałek, Toruń 2011.
• Janusz Kuczyński, Zmierzch mieszczaństwa. Immoralizm - Nihilizm - Faszyzm, Warszawa 1967.
• Po humanizmie. Od technokrytyki do animal studies., red. Zuzanna Ładyga, Justyna Włodarczyk, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk 2015
• Henryk Skolimowski, Zmierzch światopoglądu naukowego, Odnowa, Londyn 1974
• Henryk Skolimowski, Filozofia Żyjąca. Eko-filozofia jako drzewo życia, Wydawnictwo Pusty Obłok, Warszawa 1993.
• Spór o podmiotowość, red. Adriana Warmbier, Księgarnia Akademicka, Kraków 2016

Artykuły w czasopismach

• Krzysztof Hoffman, Posthumanizm według Pramoda K. Nayara, "Czas kultury" 2014 nr 3. https://czaskultury.pl/wp-content/uploads/woocommerce_uploads/2021/03/153_161_Posthumanizm-zlltew.pdf
• P. Zawojski, Posthumanizm, czyli humanizm naszych czasów, „Kultura i Historia”, 2017, nr 32

Teksty Drugie

• „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. Pozaludzkie/arcyludzkie. http://tekstydrugie.pl/pl/biblio/pozaludzkiearcyludzkie/
• Anna Barcz, Posthumanizm i jego zwierzęce odgłosy w literaturze, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2
• Olga Cielemęcka, Angelus Novus spogląda w przyszłość. O antyhumanizmie, który zwycięża nicość, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2.
• Grażyna Gajewska, O przedmiotach nacechowanych erotycznie z perspektywy studiów nad rzeczami, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2.
• Grzegorz Grochowski, Ubi leones, "Teksty Drugie" 2013 nr 1-2
• Magdalena Radkowska-Walkowicz, Biotransfiguracje – sztuka, życia, polityka, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2.
• Aleksandra Ubertowska, Natura u kresu (ekocyd). Podmiotowość po katastrofie, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2.

Bibliografia zagraniczna

• J. Derrida, Kres człowieka, przeł. P. Pieniążek, w: J. Derrida, Marginesy filozofii, Warszawa 2002.
• J. Derrida, L'Animal que donc je suis
• J. Derrida, La bête et le souverain
• F. Ferrando, Posthumanizm, transhumanizm, antyhumanizm, metahumanizm oraz nowy materializm. Różnice i relacje, „ROCZNIK LUBUSKI” Tom 42
• Donna Haraway, Manifest cyborga (Haraway Donna, Cyborgs Manifestu, Socialist Review, 1985, t. 80, 65-108. Reprint; Routledge, New York 1991.)
• N. K. Hayles, How we became posthuman: virtual bodies in cybernetics, literature, and informatics, Chicago 1996
• Robert Pepperell, The Posthuman Condition, 1995
• Tony Walsh, To żyje! Sztuczna inteligencja od logicznego fortepianu po zabójcze roboty, Wydawnictwo Naukowe PWN
• C. Wolfe, What is posthumanism?, 2010