Posthumanizm: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 15:56, 13 kwi 2023

Agamben, Co zostaje z Auschwitz

• "Muzułman" jako rezygnacja z człowieczeństwa, żywy trup, s. 41

Agamben, Otwarte

1. Teromorio
   • ilustracja z manuskryptu Biblii z XIII w. z Biblioteki Ambrozjańskiej: sprawiedliwi z głowami zwierząt
   • "nell’ultimo giorno, i rapporti fra gli animali e gli uomini si comporranno in una nuova forma e l’uomo stesso si riconcilierà con la sua natura animale."
2. Acefalo
   • Georges Bataille: aporia między ludzkością i zwierzęcością
   • Alexandre Kojève: zniknięcie człowieka to zniknięcie wojen i krwawych rewolucji, filozofii, ale zostaje sztuka, miłość, zabawa, czyli wszystko to, co czyni człowieka szczęśliwym
   • Bataille w liście z 1937 nie godzi się na zwierzęcość jako cel rozwoju człowieka: ludzka negatywność przetrwa w formie erotyzmu, śmiechu, radości w obliczu śmierci (negatywność wg Hegla to działanie, więc będzie to negatywność bez zajęcia)
3. Snob
   • Kojève, 1968: gdy człowiek stanie się zwierzęciem, będzie śpiewał jak ptaki, bawił się jak szczeniaki, ale zniknie ludzki język, filozofia i mądrość sama
   • Kojève po wizycie w USA: koniec historii już nastąpił, końcowe studium marksistowskiego komunizmu to USA: powrót człowieka do zwierzęcia już się dokonał
   • Kojève po wizycie w Japonii: Japonia też jest post-historyczna, ale poszła inną drogą niż USA - zachowała swoją ludzkość, ale tutaj snobizm (ceremonia parzenia herbaty, teatr No) tworzy jeszcze radykalniejsze rozdzielenie między ludzkością i zwierzęcością; samobójstwo (sepuku, kamikaze) jest również skutkiem snobizmu
     • żadne zwierzę nie może być snobem, jeśli zatem nastąpi japonizacja zachodu, człowiek przetrwa
     • posthistoryczna figura człowieka przywołuje millenaryzm, tysiącletnie rządy mesjasza
     • człowiek nie jest biologicznie zdeterminowany, ale jest polem napięć między zwierzęcością antropoforyczną i ludzkością, którą się w nią wciela
     • człowiek może zapanować nad zwierzęcością, człowiek jest śmiertelną chorobą zwierzęcia
4. Misterium disiunctionis
   • brak definicji pojęcia życia, zawsze musi być z czymś łączone lub odróżniane
   • Arystoteles, O duszy: życie, władza wegetatywna to ta część duszy, którą posiadają również rośliny
   • Bichat, Fizjologiczne badania nad życiem i śmiercią:
     • życie zwierzęce (relacja ze światem zewnętrznym) vs życie organiczne (fizjologia)
     • dwoje zwierząt w człowieku: zwierzę wewnętrzne (organiczne) vs zwierzę zewnętrzne (w pełni zwierzęce)
   • życie wegetatywne (zwierzęce) vs życie w relacji (ludzkie)
   • życie wegetatywne staje się przedmiotem biowładzy (Foucault)
   • tradycyjnie: człowiek to połączenie pierwiastka zwierzęcego (ciała) i boskiego (duszy)
   • tymczasem: człowiek to rozłączenie duszy i ciała
5. Maszyna antropologiczna

Nycz

• czynnościowa (operacyjna) teoria tekstu humanistycznego
• Wspólny obiekt, środek i rezultat badawczy dyscyplin nauk humanistycznych stanowi tekst
• Tekst, tekstowość, dyskursywność to podstawa humanistyki. To przyczyna jej marginalizacji, oddzielenia od praktyki
• trzy modele uniwersytetu (Bloom, Culler, Gumbrecht, LaCapra, Nussbaum, Readings, Said; Domańska, Kozielecki, Markowski, Rewers, Sławek, Zeidler-Janiszewska, Czerepaniak-Walczak):
  1. model formacyjny - ześrodkowany na podmiocie, starożytność, studia liberalia aż do kantowskiego "uniwersytetu rozumu" i humboldtowskiego "uniwersytetu kultury" - celem jest ukształtowanie jednostki ludzkiej
  2. model profesjonalny - skoncentrowany na przedmiocie, od 2. poł XIX w. do 2. poł XX w., u nas po dziś - celem jest badanie kultury i tekstów
  3. model innowacyjny - nacisk na technikę: odkrycia (nauki podstawowe) i wynalazki (nauki stosowane); model "rynkowy", "uniwersytet doskonałości" oparty na uniformizującej ewaluacji, techno-uniwersytet
• w techno-uniwersytecie humanistyka jest marginalizowana, oprócz dwóch nurtów:
  • humanistyka kognitywna - neurohumanistyka, nowa humanistyka, badania przedpojęciowe i przeddyskursywne (Gottschall, Singerland, Wilson)
  • humanistyka cyfrowa - technologia cyfrowa jako źródło przemian o konsekwencjach praktycznych (Burdick, McGann, Schnapp i Presner)
• apologia humanistyki dziś analogiczna do modeli uniwersytetu
  1. jako kształcenia jednostek: Bloom, Gadamer, Nussbaum, Readings
  2. jako systematyczne badanie kultury: Fish, Gumbrecht, Said, Waters
  3. jako technika: Stiegler, Hayles, Debray, Berry
• Culler, krytyka modelu formacyjnego: wytwarza nierówności (profesor nie walczy)
• kwestia innowacyjności badań nad tekstami i badań wytwarzających teksty
• pięć uprawnionych, ale nieinnowacyjnych tendencji:
  1. reprodukowanie cudzych wyników
  2. proklamowanie własnego stanowiska bez uzasadnienia
  3. koncentracja na doskonaleniu metodologii bez zastosowania w praktyce
  4. wypełnianie "luk" przy pomocy rutynowej procedury badawczej
  5. rozwiązywanie problemów cząstkowych przy pomijaniu kwestii zasadniczych
• większość prac badawczych pod to podpada

Specyfika humanistyki

• Stefan Czarnowski, Kultura (1938): poznanie kultury jest także kulturą
• demarkacja między naukami przyrodniczymi i naukami humanistycznymi: " poznanie przyrody (zastrzec trzeba: w standardowych praktykach i poglądach przyrodoznawców) nie stanowi części przyrody. Natomiast poznanie kultury stanowi część kultury – i to jest cecha, która w zasadniczy sposób odróżnia badające je nauki od tzw. nauk ścisłych; nauki te zwano naukami o duchu, naukami o kulturze czy po prostu humanistyką. Te pierwsze zajmują się rzeczami, które po prostu są; te drugie – rzeczami, które mają znaczenie.", s. 245
• „Poznanie kultury jest także kulturą”: "wiedza o przedmiocie oraz sposób jej osiągania stają się w tym przypadku częścią (aspektem, wymiarem) poznawanego przedmiotu. Twórczość kulturowa ma komponent poznawczy, kulturowe poznanie zaś – komponent twórczy, bo „formuje” czy „wzbogaca”, a więc zmienia (przynajmniej do pewnego stopnia czy w pewnej mierze) poznawany przedmiot.", s. 245
• Więc poznanie humanistyczne formuje, współkształtuje, zmienia to, do czego się odnosi (Petitmengin, Reddy)
• W klasycznym modelu kształcenia pracowano na tekstach zdekontekstualizowanych, stanowiących rezerwuar uniwersalnych tematów
• W modelu badania kultury kolejnym tekst staje się samocelowym przedmiotem (Bourdieu)
  • David Olson: tekst się odempirycznia (tekst jest maszyną Mumforda)
  • Latour: tekst jako laboratorium - "izolowany układ zamknięty" - podstawowy zabieg przyrodoznawstwa
    1. redukuje złożoność przedmiotu, izolując od kontekstu, genezy, autora
    2. zakłada standardową procedurę analityczną
    3. prowadzi do powtarzalnych wyników
    4. legitymizowanych przez "wspólnotę interpretacyjną"
• W modelu techno-uniwersytetu tekst jest węzłem sieci relacji wiążącej i przekształcającej środowisko kulturowe, znaczenie jest cechą relacyjną
  • Gilles Fauconnier: znaczenia językowe to instrukcje
  • Dominique Maingeneau: literatura jest działaniem
• Trzy warianty humanistycznych praktyk tekstowych
  1. model pracy z tekstem - tradycja duchologiczno-hermenetyczna, tekst jako partner do rozmowy
  2. model pracy nad tekstem - tradycja filologiczno-strukturalna, tekst jako autonomiczny przedmiot badawczy
  3. model "pracy tekstem" - tradycja poetyki jako techniki (Arystoteles, Steiner, Bachtin, Adorno), tekst jako narzędzie konstruowania znaczenia
• Claire Petitmengin: poznanie jest konstruowaniem świata
• Schnapp i Presner, dwie fale humanistyki cyfrowej: ilościowa, automatyzująca, organizująca i jakościowa, interpretatywna, eksperymentalna, emotywna i wytwórcza
• tekst nie jest odizolowanym od świata pojemnikiem, ale laboratorium i węzłem otwartej sieci relacji między umysłem i światem
• Humberto Maturana, Francisco Varela: wszelkie działanie jest poznaniem, wszelkie poznanie jest działaniem

Żylińska

• Donna Haraway, When Species Meet, cztery rany w narcyzmie człowieka:
  • rewolucja kopernikańska
  • teoria ewolucji Darwina
  • odkrycie nieświadomości przez Freuda
  • rewolucja informatyczna/cyborgiczna
• Matthew Calarco: życie-ze-zwierzętami vs życie-jako-zwierzęta
• Paul Patton
• etyka międzygatunkowa/gatunków towarzyszących
• bioetyka
  • tradycyjnie: zdrowie, zarządzanie życiem, etyczne dylematy medycyny
  • alternatywa: relacje i więzi między ludźmi a zwierzętami i maszynami (filozofia Innego)
• trzy problemy studiów nad zwierzętami:
  1. humanizm języka, kultury, afektu, przemoc narzucenia (powrót tradycyjnych problemów etycznych)
  2. technicyzm
  3. przemoc jako wróg etyki
• Haraway, The Companion Species Manifesto, 2003:
  • traktowanie na poważnie relacji pies-człowiek
  • miłość jako źródło etycznego związku między gatunkami
• jednak miłość jest wartością ludzką
• Haraway, When Species Meet: bycie człowiekiem oznacza bycie kształtowanym przez zwierzęta
• J. Derrida, Animal que donc je suis: Derrida nagi przed własną kotką
• Haraway: Derrida używa kotki jako pretekstu do przypowiastki filozoficznej; Derrida przegapił zaproszenie do innych światów
• nasza relacja do innych gatunków towarzyszących: pasożyty, bakterie, grzyby
• Ann Game: szanować odmienność koni
• Calarco: nie podtrzymywać rozróżnienia człowiek-zwierzę
• Derrida: debata o nieciągłości, pęknięciu między ludźmi i zwierzętami nieciekawa; trzeba badać:
  • formę tej granicy, która nie jest wyraźna
  • jej historyczność
  • heterogeniczną mnogość życia poza granicami człowieka
• przemoc jest konieczna, ale nie wyklucza odpowiedzialności
• Haraway: nie da się obronić tezy o specjalnym miejscu człowieka, jest to mit
• Haraway, Patton: tresura zwierząt, dyscyplinowanie - to jednak racjonalizowanie ludzkich preferencji
• zawieszenie między antropocentryzmem a przemocą
• alternatywna bioetyka jako fizjologiczna reakcja i moralna odpowiedzialność na obecność i potrzeby Innego (Levinas)

Wolfe

• studia nad zwierzętami
• posthumanizm
• dwie płaszczyzny analizy studiów nad zwierzętami:
  1. treść
  2. metodologia
• humanizm, liberalizm polityczny
• konteksty
  • malejąca rola humanistyki
  • przemiana roli uniwersytetu
  • praca wiedzy (Alan Liu, The Laws of Cool, 2004)
  • biopolityka, biowładza - szkoła frankfurcka (Marks, Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne, "istota gatunkowa"), Foucault, Agamben, Robert Esposito, Derrida, Judith Butler
• Agamben: bios vs zoe (Homo sacer)

Literaturoznawstwo i kulturoznawstwo w Stanach Zjednoczonych: historyzm, teoria i dyscyplinarność

• literaturoznawstwo i kulturoznawstwo na skraju dyscyplinarności (G. Graff, Professing Literature)
• dominacja historyzmu, Nowy Historyzm
• Thomas Pfau: porzucenie wielkich narracji nie pozwala dotrzeć do lokalnej transcendencji
• Thomas Pfau: metoda historyzmu
  1. aksjomat archiwum: odzyskiwanie "przeoczonych", "nowych" materiałów
  2. aksjomat kontekstualizmu: kontekstualizacja
  3. aksjomat pluralizmu: siła krytyki bierze się z wolnego rynku głosów
  4. aksjomat retroaktywnego wyzwolenia: profesjonalna krytyka prowadzi do sekularyzacji interpretacji i przywraca autentyczny, świecki rdzeń
  5. aksjomat krytyki jako gwarancji postępu historycznego: zmierzamy do liberalnej, oświeconej wspólnoty
• Majorie Levinson: "n o w y historyzm" i "nowy h i s t o r y z m"
  • "n o w y historyzm" - 1. pokolenie, Stephen Greenblatt, Jerome McGann: forma i treści historyczne, estetyka, przyjemność
  • "nowy h i s t o r y z m" - "nieszczęśni wyznawcy": dowolny tekst jest pretekstem do grzebania w archiwach
• Tilottamie Rajan: kulturoznawstwo przerodziło się z "decentryzującej innowacji" w "symbiozę z globalizacją"
• Tilottamie Rajan: "inkluzywne niedookreślenie" kulturoznawstwa pozwoliło na początku wejść na nowe obszary, ale obecnie jest zmorą, prowadzi do autoekspresji i polityki tożsamości (podobnie G. Spivak, Death of Discipline)
• historyzm ujmuje tekst-jako-parafrazę, samoprzejrzystość, całkowita komunikowalność (np. odwrócenie się od poezji), przez to kulturoznawstwo pełni funkcję normalizującą
• E. Rooney: historyzm cofa literaturoznawstwo do analizy tematycznej
• historyczność a historyzm
  • historyczność: materialne, instytucjonalne siły badane
  • historyzm: metody i protokoły wiedzy, służące do dyscyplinowania i uformowania materiałów
• Franco Moretti: większość książek znika na zawsze, dzisiejszy kanon literatury brytyjskiej XIX w., 200 pozycji, to pół procenta wydanych wówczas powieści
• Rooney, Wolfson: głównym problemem historyzmu jest estetyka marksistowska, instrumentalizacja form kultury na rzecz treści socjologicznych i historycznych
• Rajan: teoria destabilizuje dyscyplinarność, niczym "asystazja" u Schellinga, konflikt poszczególnych dyscyplin wiedzy i ich wzajemna destabilizacja
• Rajan: Foucault krytykuje nauki o człowieku, które są "fuzją przedsiębiorstw"

Czym są dyscypliny?

• Foucault: dyscypliny ustanawiają swoje przedmioty badania
• John Rajchman: Foucault - historie nominalistyczne, historie nie rzeczy, ale pojęć, kategorii i technik
• Luhmann, Foucault: nie istnieje społeczeństwo jako całość, ani nauka jako całość
• Luhmann: współczesna racjonalność wytwarza asystazję
• Luhmann odchodzi od filozofii w stronę "superteorii" społeczeństwa
• Niklas Luhmann, Systemy społeczne
• Humbert Maturana, Francisco Vareli, biologowie; pozorny paradoks systemów - są zarazem otwarte i zamknięte
• Luhmann: dyscypliny naukowe to elementy systemu społecznego edukacji
• system vs środowisko: nacisk środowiska prowadzi do wzrostu wewnętrznego zróżnicowania w ramach samego systemu
• system może stać się środowiskiem (np. system prawny)
• Luhmann: obserwacje mogą być dokonywane z zewnątrz systemu przez obserwatora drugiego stopnia, który sam z kolei jest ślepy na cechy jego własnego systemu
• trzy wnioski z analizy Luhmanna:
  1. specyfika dyscyplin nie opiera sią na przedmiotach zainteresowania, ale na właściwych jej protokołach, dyskursach, komunikacja, obserwacja
  2. nauka jest "semantycznie przeciążona", bo nie jest w stanie odtworzyć złożoności rzeczywistości
  3. uniwersalizacja nauk może się dokonać tylko przez specyfikację i specjalizacją
  4. dyscypliny nie są konstytuowane ani przez obiekty, ani przez osoby, ale przez praktyki komunikacyjne

Zwierzę w animal studies albo posthumanizm

• animal studies: nie interdyscyplinarność, lecz multidyscyplinarność/transdyscyplinarność
• "przeciążenie semantyczne" przedmiotu dokonuje się poprzez dyscyplinarność i jej różnice
• Luhmann: "otwartość poprzez zamkniętość": samoodnoszenie i autopojetyczna zamkniętość nie prowadzą do solipsyzmu, ale do zwiększenia kontaktów środowiskowych oraz do większej złożoności środowiska, a przez to i innych dyscyplin
• samoodnoszenie i autopojeza dotyczą nie tylko ludzi, a nawet nie tylko systemów biologicznych i organicznych
• dwa aspekty posthumanizmu
  • nie jest ahistoryczny, tylko przeciw historyzmowi: humanizm/posthumanizm=historyzm/formalizm
  • nie jest post-ludzki, tylko post-humanistyczny
• N. Katherine Hayles, przekroczenie wcielenia, ucieleśnienie to zbieg okoliczności
• nauki przyrodnicze nie są w stanie rozumieć samych siebie jako reprezentacji świata
• posthumanizm: uznanie wymogu, aby dyskursy zdawały sprawę z konstytutywnej roli wałasnych form i procedur
• studia nad zwierzętami to nie kolejne pole badań (jak studia nad jazzem)
  • posthumanistyczny humanizm: Żiżek, Rorty
  • posthumanistyczny posthumanizm: Latour, Maturana/Varela, Haraway, Luhmann, Derrida
  • humanistyczny humanizm: Heidegger, Habermas, Ferry, Rawls
  • humanistyczny posthumanizm: Nussbaum, Singer, Regan
• humanistyczny/posthumanistyczny - kwestia wewnętrznej dyscyplinarności
• humanizm/posthumanizm: relacje zewnętrzne, zwierzęta wyłączone z obszaru podmiotu

Bogalecki

• W. Benjamin, O pojęciu historii: kukła i karzeł ukryty w środku jako automat szachowy (potem Żiżek)
• Gerald Stanley Lee, The Voice of the Machines
• Heinrich von Kleist, O teatrze marionetek:
  • refleksja nad zwierzęciem
  • refleksja nad maszyną (kukiełką)
• Rafał Ilnicki

Radkowska-Walkowicz

• Monika Bakke, trzy konteksty posthumanizmu:
  1. zwierzęta i rośliny (D. Haraway)
  2. rzeczy (B. Latour)
  3. technologia
• łączy jest odejście od antropocentryzmu
• nowy materializm - opozycja wobec radykalnego konstruktywizmu, trzeba uwzględnić uwarunkowania materialne
• sztuka: transgeniczne zwierzęta (świecący królik Eduardo Kac)
• zarodki jako podmioty

Cielemęcka

• G. Agamben: początek izolacji człowieka od zwierząt - Arystoteles, O duszy: dusza rozumna
• to, co nieludzkie, 3 typy:
  1. maszyny, maszyneria władzy
  2. kategoria etyczna
  3. zwierzęce
• 3 typy lęku, odpowiednio:
  1. obawa przed zdehumanizowaniem przez maszyny (Agamben przeciwko komórkom)
  2. wykluczenie, czystki rasowe, kolonizacja, niewolnictwo, Holokaust
  3. lęk przed zmieszaniem ze zwierzęciem
• "śmierć człowieka" - postmodernizm
• alternatywa, Antonio Negri, Michael Hardt: antyhumanizm kreatywny, produktywny, wyzwoleńczy
• 3 sploty:
  1. życia z władzą: biopolityka - system, sieć, maszyna, w jej wnętrzu znajduje się podmiot (Foucault, Lacan)
  2. organicznego z mechanicznym: technika przynosi zniewolenie (Heidegger, Adorno, Horkheimer)
  3. ludzkiego ze zwierzęcym: człowiek w obrębie świata zwierzęcego
• Foucault: Biopolityka - technologia władzy przekształca ludzkie życie, sprawowanie władzy przez kontrolę ciała i populacji
• Agamben: każda władza jest biopolityczna, biopolityka obejmuje jedynie zwierzęcy wymiar życia (zoon); wolność, równość, braterstwo to ludzki wymiar życia (bios)
• J. Butler: bunt przeciwko władzy poprzez parodystyczne powtórzenie represyjnych norm
• Hardt, Negri: biowładza vs biopolityka
  • biowładza - transcendentna, stoi ponad społeczeństwem, narzuca porządek
  • biopolityka - immanentna, działa poprzez formy pracy i stosunki społeczne; użyteczna dla emancypacji homo sacer
• Deleuze: społeczeństwo dyscyplinarne vs społeczeństwo kontroli (Imperium)
  • społeczeństwo dyscyplinarne - władza jest sprawowana poprzez dyscyplinowanie, nadzorowanie, tresurę
  • społeczeństwo kontroli - władza jest sprawowana przez codzienne praktyki normatywizujące
• Deleuze, maszyny a formacja społeczna:
  • społeczeństwa suwerenności - maszyny proste (lewary, bloki, zegary)
  • społeczeństwa dyscyplinarne - maszyny energetyczne
  • społeczeństwa kontroli - maszyny informatyczne
• postmodernizm: władza opiera się na narzucaniu opozycji binarnych (kultura/natura, człowiek/zwierzę, mężczyzna/kobieta, etc)
• Donna Haraway: binaryzmy zostały techno-wchłonięte; nie ma granicy między:
  • ludzkim i zwierzęcym
  • organicznym i mechanicznym
  • ożywionym i nieożywionym
• B. Latour znosi dualizm człowieka i rzeczy.
• D. Haraway: cyborg pozwala przemyśleć relację człowieka do innych bytów
• Negri i Hardt: cyborg to tradycja Spinozy
• Elizabeth Grosz: powrót do Darwina, różnica między ludźmi i zwierzętami ilościowa, nie jakościowa; człowiek ciągle ewoluuje
• Agamben, Otwarte: po sądzie ostatecznym ludzie mają głowy zwierząt (ilustracja z Biblii Hebrajskiej)

Gajewska

• Octavio Paz, Podwójny płomień: miłość i erotyka, 1993
• seks, erotyzm, miłość: seks - natura, erotyzm - kultura
• Z. Bauman: erotyka nie da się oddzielić od natury
• G. Bataille, Historia erotyzmu, 1976: seksualność - zwierzę, erotyzm - człowiek
• dwa typy refleksji o erotyce:
  1. antropocentryczny, humanistyczny, kulturalistyczny
  2. nieantropocentryczny:
     1. posthumanizm - podważa podział na ludzi i zwierzęta
     2. transhumanizm - technologia wkracza w ewolucję człowieka
     3. antropologia rzeczy - studia nad rzeczami i kulturą materialną, dystans do zwrotu językowego
• przedmiot to aktywny uczestnik gier erotycznych (bielizna, garderoba, galanteria, biżuteria, implanty piersi, manekiny)
• B. Olsen, Material Culture after Text: Re-Membering Things, 2003: przywrócenie podmiotowości rzeczy w archeologii
• A. Gell, Art and Agency: An Anthropological Theory, 1998 - przedmioty artystyczne aktywnie zmieniają świat
• Peter Pels: rzeczy zyskują żywotność w przestrzeni społecznej
• Psychoanaliza: fetysz (garderoba, obuwie, bielizna)
• A. France, Wyspa pingwinów, 1908: ubrana samica pingwina zyskuje na atrakcyjności erotycznej, przejście od zwierzęcości do ludzkości, od seksu do erotyki
• K. Darwin, W. Welsch: u zwierząt również upierzenie i barwne ciała odgrywają rolę erotyczną (ewolucyjna ciągłość erotyki)
• K. Darwin, The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex, 1871: liczy się nowość (dla samic ptaków)
• Vanessa Beecroft, 2005, sto nagich kobiet: nagość jest a-erotyczna
• G. Agamben: elementy szat w kontekście erotyki to odblask boskiej szaty łaski z Raju
• w softporno dużą rolę odgrywa bielizna
• rynek porno: pejcze, kajdanki, maski

Miś

• humanizm - antyhumanizm
• dekonstrukcjonizm jako forma antyhumanizmu, s. 220
• Humanismus 1808, F. J. Niethamer: studiowanie klasyków
• teza humanizmu wg Misia: kwestia komunikacji, człowiek jest w stanie zrealizować własną wolność w porozumieniu z innymi ludźmi i ze światem
• E. Lévinas: antyhumanizm - kryzys egzystencjalny po wojnie i Zagładzie, s. 222
• teza humanizmu vs. dyrektywa humanizmu: człowiek jest najwyższą wartością
• ale nie każdy człowiek, tylko esencja człowieka
• historyczne przejawy idei humanizmu:
  • Oświecenie
  • apokatastaza (odnowienie, wszechpojednanie): Orygenes, Grzegorz z Nazjanzu, Grzegorz z Nyssy, Jan Szkot Eriugena, Mikołaj Fiodorow, Włodzimierz Sołowjow
  • teoria alienacji istoty człowieka
• G. Deleuze, F. Guattari, rhizoma, labirynt bez centrum
• rhizomatyka to filozofia nomadyczna
• T. Kroński: humanizm może być legitymizacją terroru
• M. Heidegger, List o "humanizmie": humanizm jest metafizyczny, traktuje człowieka jako byt, a człowiek jest egzystencją, s. 231
• Marks, de Maistre: nie istnieje żadna istota czy esencja człowieka
• postmodernizm: kwestionuje wartości humanistyczne
• modernizm: kryzys, dekadencja; postmodernizm radykalizuje modernizm
• modernizm: człowiek nie jest autonomicznym podmiotem racjonalnym, rozum ulega naciskom klasowym i psychicznym
• dekonstrukcjonizm: jeden z nurtów postmodernizmu, s. 238

Ubertowska

• B. Latour, teoria aktora-sieci (ANT)
• Dominick LaCapra: bajektalny fantazmat, gest performatywny
• G. Agamben, The Open. Man and Animal: człowiek to produkt machiny antropogenicznej, która odcina go od cząstki animalistycznej
• J. Derrida, L'animal que donc je suis, 2006; Zwierzę, którym jestem; zwierzę, którym więc jestem
• Derrida: - limitotrofia, metoda oparta na graniczności jako takiej
• Derrida: animot (zwierzęsłowo, albo: zwiesłowo) - Jahwe dał człowiekowi prawo do nazywania zwierząt, pozorna legitymizacja nadrzędności człowieka
• ekokrytyka jako konsekwencja studiów nad Holokaustem
• Claude Lanzmann: deforestyzacja jako następstwo Zagłady
• Oświęcim został wybrany przez koncern IG Farben jako siedziba obozu ze względu na nawodnienie
• ekocyd, jak genocyd i etnocyd, Artur Gelston: USA rozpyla herbicydy nad Wietnamem Południowym i wypala dżunglę, aby żołnierze Wietkongu nie mogli się ukrywać
• Janusz Morgenstern, Ambulans, 1961: niemiecki pies zaprzyjaźnia się z żydowskim chłopcem
• R. Hilberg, Sprawcy, ofiary, świadkowie: zagłada Żydów: 1939-1945, Warszawa 2007.
• karnofallogocentryzm (Derrida)
• Ewa Kuryluk, Goldi - apoteoza zwierzaczkowatości, zwierzęta to zagubiony wymiar człowieczeństwa, animalizacja ludzi
• Adrienne Rich, Zrodzone z kobiety - matriarchalizm to władza transformacji, przeciwstawna władzy nad innymi
• Latour: pluriwersum - społeczność bez wykluczenia
• Sebald: ekokrytyka i Holokaust, natura ujawnia pustkę po Żydach

Domańska

• humanistyka ekologiczna, humanistyka środowiskowa, humanistyka zrównoważona (sustainable) - nowy paradygmat
• posthumanistyka, humanistyka nieantropocentryczna - krytyka antropocentryzmu (ekoposthumanistyka)
• inny sposób widzenia świata: wzajemne związki, współzależność, współbycie, współ-życie naturo-kultury, człowieka i środowiska, istot ludzkich i nie-ludzkich, s. 15
• Henry Skolimowski, twórca ekofilozofii, lata 70.: biologia, zamiast fizyki, jako paradygmat poznania (afirmacja życia opartego na węglu)
• od lat 70.: historia i filozofia ekologiczna/środowiskowa, ekoestetyka, ekomedia, ekokino, ekolingwistyka, ekopoetyka, ekokrytyka, ekosemiotyka, ekologia polityczna, zielone badania kulturowe, ekologia kulturowa, geografia postludzka
• Fritjof Capra, koniec lat 90.: zmiana paradygmatu w naukach przyrodniczych na myślenie ekologiczne (paradygmat holistyczny, ekologiczny)
  • od racjonalności do intuicji
  • od samopotwierdzenia do integracji
  • od dominacji do parnerstwa
  • od konkurencji do kooperacji
  • od struktury i części do całości i procesu
  • teoria systemów, zagadnienia samoorganizacji, nowe formy duchowości, s. 18
• podobnie: Ilya Prigogine, Isabelle Stengers (Nowa Era)
• początek humanistyki ekologicznej: Carolyn Merchant, The Death of Nature. Women, Ecology, and the Scientific Revolution, 1980 (kapitalistyczny mechanicyzm ujmuje naturę jako coś martwego)
• humanistyka ekologiczna:
  1. połączenie humanistyki i nauk o życiu
  2. organicyzm zamiast mechanicyzmu, ujęcia relacyjne, ontologia związków; charakter kincentryczny (idea pokrewieństwa)
  3. połączenie nauki zachodniej, wschodniej i wiedzy tubylczej (nauki autochtoniczne, Tradycyjna Wiedza Ekologiczna)
  4. posthumanistyka: poznawcza wartość miejsc lokalnych (miejsca epistemiczne), perspektywa transgatunkowa
  5. inkluzywność wobec wszelkich form życia, także nieożywionych (rzeczy, minerały); wspólnota, nie indywiduum
  6. niekompletność wiedzy to warunek partycypacji
• biohumanistyka, zwrot neuronaukowy, s. 28
• mikrobiom - człowiek jest ekosystemem dla grzybów, bakterii, wirusów
• socjologia grzybów --- zasady współżycia społecznego grzybni, s. 29
• cel posthumanistyki - utopia: teoria konfliktu zostaje zastąpiona teorią współpracy i współbycia

Barcz

• posthumanizm - przeciwieństwo antropocentryzmu
• Philip Weinstein, Michaela Rothberg, Anne Whitehead
• zmiana optyki: "Celem dotychczasowej refleksji o zwierzętach w kulturze było odkrywanie czegoś istotnego o ludzkiej naturze. Posthumanizm z tym zrywa"
• Badania nad naczelnymi: Jane Goodall szympansy, Dian Fossey – goryle, Birutė Galdikas - orangutany
• Agambena, Otwarte
• B. Latour
• Wolfe, geneza posthumanizmu:
  • Foucault
  • cybernetyka, teoria systemów
  • La Mettrie: brak dokładnej granicy między człowiekiem a zwierzęciem
• Wolfe: transhumanizm wywodzi się z oświeceniowego racjonalizmu: Kant, Condorcet
• Katherine Hayles: transhumanizm - postludzie w przestrzeni wirtualnej
• D. Haraway, When species meet
• M. Bułhakow, Psie serce
• Kafka, Sprawozdanie dla akademii, Jama, Dociekania psa
• Rilke, Spotkanie

Grochowski

• Nietzsche, epizod tyryński
• J. Ortega y Gasset, Dehumanizacja sztuki
• Bruno Schulz: naruszenie antropocentrycznej rutyny
• G. Lukács - obrona humanizmu i estetyki realistycznej
• T. Mann - jedyny piewca wartości humanistycznych
• Sartre - Egzystencjalizm jest humanizmem
• Heidegger, Listy o humanizmie - humanizm nie wystarcza do godności
• W. Herzog, Grizzly man - nie można przekroczyć granicy między człowiekiem a zwierzęciem
• A. Robbe-Grillet, Natura, humanizm, tragedia - krytyka metaforyki antropocentrycznej

Hoffman

• Nayar: posthumanizm to "radykalna decentralizacja tradycyjnego suwerennego, spójnego i samodzielnego człowieka, w celu ukazania, w jaki sposób człowiek zawsze już ewoluuje razem z, konstytuuje i jest konstytuowany przez rozliczne formy życia oraz maszyn", s. 154
• transhumanizm to jeszcze nie posthumanizm; rozszerzenia genetyczne, mechaniczne i cyfrowe służą otrzymaniu lepszego człowieka, s. 154
• korzenie posthumanizmu wg Nayara:
  1. M. Foucault
  2. feminizm/queer (J. Butler, L. Irigaray, H. Cixous)
  3. technonauka (Donna Haraway)
  4. studia nad pojęciem rasy (Fanon)
• gatunkizm (speciesism) - dyskryminacja gatunkowa, s. 157
• po człowieku - człekozwierz (humanimal)

Bibliografia

Bibliografia polska

Książki

• M. Bakke, Bio-transfiguracje. Sztuka i estetyka posthumanizmu., Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Seria Filozofia i logika nr 111, Poznań 2015
• Anna Barcz, Posthumanizm i znaczenie zwierzęcych narracji w literaturze, w: jej, Realizm ekologiczny, 2016
• E. Bińczyk,Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu (PWN 2018).
• Bio-techno-logiczny świat. Bio art oraz sztuka technonaukowa w czasach posthumanizmu i transhumanizmu, red. Piotr Zawojski, Szczecin 2015
• Człowiek w relacji do zwierząt, roślin i maszyn w kulturze. T. 1.: Aspekt posthumanistyczny i transhumanistyczny, red. Justyna Tymieniecka- Suchanek
• Człowiek w relacji do zwierząt, roślin i maszyn w kulturze. T. 2.:Od humanizmu do posthumanizmu, red. Justyna Tymieniecka- Suchanek
• Grażyna Gajewska, Arcy-nie-ludzkie. Przez science fiction do antropologii cyborgów, 2010
• Rafał Ilnicki, Bóg cyborgów. Technika i transcendencja, Poznań 2011.
• (Inne) zwierzęta mają głos, red. D. Dąbrowska, P. Krupiński, Wyd. A. Marszałek, Toruń 2011.
• M. Kubisz, J. Tymieniecka-Suchanek (red.), Zwierzę – język – emocje : dyskursy i narracje, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2018.
• Janusz Kuczyński, Zmierzch mieszczaństwa. Immoralizm - Nihilizm - Faszyzm, Warszawa 1967.
• Po humanizmie. Od technokrytyki do animal studies., red. Zuzanna Ładyga, Justyna Włodarczyk, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk 2015
• Henryk Skolimowski, Zmierzch światopoglądu naukowego, Odnowa, Londyn 1974
• Henryk Skolimowski, Filozofia Żyjąca. Eko-filozofia jako drzewo życia, Wydawnictwo Pusty Obłok, Warszawa 1993.
• Spór o podmiotowość, red. Adriana Warmbier, Księgarnia Akademicka, Kraków 2016

Artykuły w czasopismach

• Krzysztof Hoffman, Posthumanizm według Pramoda K. Nayara, "Czas kultury" 2014 nr 3. https://czaskultury.pl/wp-content/uploads/woocommerce_uploads/2021/03/153_161_Posthumanizm-zlltew.pdf
• P. Zawojski, Posthumanizm, czyli humanizm naszych czasów, „Kultura i Historia”, 2017, nr 32

Teksty Drugie

• „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. Pozaludzkie/arcyludzkie. http://tekstydrugie.pl/wp-content/uploads/2016/06/0f1d3fb8f051d5d3ab488138366f3389.pdf
• Anna Barcz, Posthumanizm i jego zwierzęce odgłosy w literaturze, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2 +
• Piotr Bogalecki, Od kukły do cyborga, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
• Olga Cielemęcka, Angelus Novus spogląda w przyszłość. O antyhumanizmie, który zwycięża nicość, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
• Grażyna Gajewska, O przedmiotach nacechowanych erotycznie z perspektywy studiów nad rzeczami, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
• Grzegorz Grochowski, Ubi leones, "Teksty Drugie" 2013 nr 1-2 +
• Magdalena Radkowska-Walkowicz, Biotransfiguracje – sztuka, życia, polityka, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
• Aleksandra Ubertowska, Natura u kresu (ekocyd). Podmiotowość po katastrofie, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
• Cary Wolfe, Animal studies, dyscyplinarność i post(humanizm), „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +

Bibliografia zagraniczna

• J. Derrida, Kres człowieka, przeł. P. Pieniążek, w: J. Derrida, Marginesy filozofii, Warszawa 2002.
• J. Derrida, L'Animal que donc je suis
• J. Derrida, La bête et le souverain
• F. Ferrando, Posthumanizm, transhumanizm, antyhumanizm, metahumanizm oraz nowy materializm. Różnice i relacje, „ROCZNIK LUBUSKI” Tom 42
• Donna Haraway, Manifest cyborga (Haraway Donna, Cyborgs Manifestu, Socialist Review, 1985, t. 80, 65-108. Reprint; Routledge, New York 1991.)
• N. K. Hayles, How we became posthuman: virtual bodies in cybernetics, literature, and informatics, Chicago 1996
• M. Heidegger, Pytanie o technikę, w: tegoż Odczyty i rozprawy, przeł. J. Mizera, Wydawnictwo Baran i Suszyński, Kraków 2000
• Robert Pepperell, The Posthuman Condition, 1995
• Tony Walsh, To żyje! Sztuczna inteligencja od logicznego fortepianu po zabójcze roboty, Wydawnictwo Naukowe PWN
• C. Wolfe, What is posthumanism?, 2010