Posthumanizm: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 17:10, 18 kwi 2023

Donna Haraway

1. Ironiczny sen o wspólnym języku dla kobiet w układzie scalonym
   • cel artykułu: stworzenie mitu politycznego ironicznego, feministycznego, socjalistycznego, materialistycznego
   • cyborg: organizm cybernetyczny, hybryda maszyny i organizmu, wytwór rzeczywistości społecznej i fikcji
   • biopolityka Foucaulta to przeczucie nadejścia polityki cyborgów
   • mit o cyborgu: pod koniec XX wieku wszyscy jesteśmy cyborgami
   • tradycja zachodnia (rasistowski, zdominowany przez mężczyzn kapitalizm; eksploatacja natury): maszyna to przeciwieństwo organizmu
   • cyborg - świat postpłciowy, wymyka się tradycyjnym rolom płciowym i erotycznym, ironia i perwersja, antyutopijność
   • trzy akty przekroczenia; zniesienie granicy:
     • między ludźmi a zwierzętami, s. 52: teoria ewolucji, nauka chrześcijańskiego kreacjonizmu w szkołach to jak molestowanie dzieci
     • między organizmami i maszynami, s. 53: współczesne maszyny są żywe
     • między fizycznym a niefizycznym, s. 54: nowoczesna maszyny są miniaturowe, eteryczne, czyste, lekkie, niewidzialne, oparte na falach elektromagnetycznych
2. Pęknięte tożsamości

Agamben, Co zostaje z Auschwitz

• "Muzułman" jako rezygnacja z człowieczeństwa, żywy trup, s. 41

Agamben, Otwarte

1. Teromorio
   • ilustracja z manuskryptu Biblii z XIII w. z Biblioteki Ambrozjańskiej: sprawiedliwi z głowami zwierząt
   • "nell’ultimo giorno, i rapporti fra gli animali e gli uomini si comporranno in una nuova forma e l’uomo stesso si riconcilierà con la sua natura animale."
2. Acefalo
   • Georges Bataille: aporia między ludzkością i zwierzęcością
   • Alexandre Kojève: zniknięcie człowieka to zniknięcie wojen i krwawych rewolucji, filozofii, ale zostaje sztuka, miłość, zabawa, czyli wszystko to, co czyni człowieka szczęśliwym
   • Bataille w liście z 1937 nie godzi się na zwierzęcość jako cel rozwoju człowieka: ludzka negatywność przetrwa w formie erotyzmu, śmiechu, radości w obliczu śmierci (negatywność wg Hegla to działanie, więc będzie to negatywność bez zajęcia)
3. Snob
   • Kojève, 1968: gdy człowiek stanie się zwierzęciem, będzie śpiewał jak ptaki, bawił się jak szczeniaki, ale zniknie ludzki język, filozofia i mądrość sama
   • Kojève po wizycie w USA: koniec historii już nastąpił, końcowe studium marksistowskiego komunizmu to USA: powrót człowieka do zwierzęcia już się dokonał
   • Kojève po wizycie w Japonii: Japonia też jest post-historyczna, ale poszła inną drogą niż USA - zachowała swoją ludzkość, ale tutaj snobizm (ceremonia parzenia herbaty, teatr No) tworzy jeszcze radykalniejsze rozdzielenie między ludzkością i zwierzęcością; samobójstwo (sepuku, kamikaze) jest również skutkiem snobizmu
     • żadne zwierzę nie może być snobem, jeśli zatem nastąpi japonizacja zachodu, człowiek przetrwa
     • posthistoryczna figura człowieka przywołuje millenaryzm, tysiącletnie rządy mesjasza
     • człowiek nie jest biologicznie zdeterminowany, ale jest polem napięć między zwierzęcością antropoforyczną i ludzkością, którą się w nią wciela
     • człowiek może zapanować nad zwierzęcością, człowiek jest śmiertelną chorobą zwierzęcia
4. Misterium disiunctionis
   • brak definicji pojęcia życia, zawsze musi być z czymś łączone lub odróżniane
   • Arystoteles, O duszy: życie, władza wegetatywna to ta część duszy, którą posiadają również rośliny
   • Bichat, Fizjologiczne badania nad życiem i śmiercią:
     • życie zwierzęce (relacja ze światem zewnętrznym) vs życie organiczne (fizjologia)
     • dwoje zwierząt w człowieku: zwierzę wewnętrzne (organiczne) vs zwierzę zewnętrzne (w pełni zwierzęce)
   • życie wegetatywne (zwierzęce) vs życie w relacji (ludzkie)
   • życie wegetatywne staje się przedmiotem biowładzy (Foucault)
   • tradycyjnie: człowiek to połączenie pierwiastka zwierzęcego (ciała) i boskiego (duszy)
   • tymczasem: człowiek to rozłączenie duszy i ciała
5. Maszyna antropologiczna
   • Emile du Bois-Reymond, Akademia Nauk, Berlin: siedem zagadek świata (m.in. pochodzenie człowieka)
   • Ernst Haeckel, Die Weltratsel, 1899: wg Darwina człowiek pochodzi od małpy
   • Ernst Haeckel, Antropogenie, 1874: ewolucja człowieka od ryb po małpy; człowiek-małpa (Affenmensch, Pithekanthropus alalus)
   • Eugen Dubois, 1891, Jawa: odkrywa kości pithekantropusa erectusa - wg Haeckla - brakujące ogniwo, sprachloser Urmensch (homo alalus)
   • Heymann Steinthal, badania nad judaizmem: człowiek bez języka jest fikcją, człowiek jest zawsze zwierzęcym człowiekiem, nie zaś ludzkim zwierzęciem
   • maszyna antropologiczna, dwa warianty:
     • starożytna maszyna antropologiczna: humanizacja zwierzęcia, wnętrze jest włączeniem zewnętrza (małpolud, dzikie dziecko, homo ferus, niewolnik barbarzyńca, obcy)
     • nowożytna maszyna antropologiczna: animalizuje człowieka, zewnętrze jest wykluczonym wnętrzem (co prowadzi do dehumanizacji Żydów i osób w śpiączce)
6. Antropogeneza
   • maszyna antropologiczna w zachodniej filozofii
     1. Antropogeneza wskutek dzielenia i łączenia ludzkiego i zwierzęcego, podział we wnętrzu człowieka
     2. Ontologia to nie niewinna dyscyplina akademicka, ale fundamentalna operacja, która umożliwia antropogenezę
     3. Otwarte człowieka jest rodzaje zwierzęcej nieotwartości
     4. Świat człowieka otwiera się przez zawieszenie zwierzęcości, więc byt jest przeniknięty nicością
     5. Polityka zachodnia jest biopolityką, a jej naczelnym konfliktem politycznym jest konflikt między zwierzęcością a człowieczeństwem
     6. Kres filozofii, osiągnięcie epokowego celu bytu - maszyna antropologiczna pracuje dziś na jałowym biegu
   • Dwa możliwe scenariusze
     1. człowiek posthistoryczny opanowuje swą zwierzęcość za pomocą techniki
     2. człowiek bierze na własność swą zwierzęcość
7. Między
   • Walter Benjamin, 1923, odrzuca maszynę antropologiczną: natura jest zamknięta i pogrążona w mrokach nocy, historia to sfera objawienia
   • Walter Benjamin: idee i dzieła sztuki to też natura (nie są historyczne)
   • Paweł: natura oczekuje zbawienia
   • gnostycyzm: rozdział natury i zbawienia
   • Jacob Taubes: Benjamin jest takim samym gnostykiem jak Marcjon
   • Walter Benjamin, "ocalona noc": natura przywrócona samej sobie, "niezbawialna", szczęście przemijającej egzystencji światowej
   • Walter Benjamin: technika to nie opanowanie natury, ale zapanowanie nad stosunkami między naturą a ludzkością - ani człowiek nie panuje nad naturą, ani natura nie panuje nad człowiekiem - maszyna antropologiczna w stanie spoczynku
   • Walter Benjamin: życie wyzwolone od natury traci swoją tajemnicę; wyzwolenie odbywa się przez spełnienie seksualne, które odcina od tajemnicy życia
8. Poza byciem
   • Bazylides, II w., Egipt, komentarze do Ewangelii
   • Paweł, List do Rzymian: natura jęczy w bólach w oczekiwaniu na zbawienie
   • Bazylides: niezbawialne życie naturalne jest szczęśliwe dzięki "wielkiej niewiedzy" o rzeczach lepszych i wyższych
   • Rene Massat, 1948: wg Jarry'ego rozdzielenie w sobie natury ludzkiej i zwierzęcej uwalnia głęboki sens życia
   • łac. ignosco - "nie wiedzieć", ale też "wybaczyć"
   • dopiero człowiek potrafi wypowiedzieć bycie, uwolnić bycie, ujawnić byt
   • zwierzę znajduje się na zewnątrz bycia
   • Sprawiedliwi z głowami zwierząt z to figura zbawienia przez "wielką niewiedzę" i bycie poza byciem, poza historią: maszyna antropologiczna zostaje zatrzymana

Nycz

• czynnościowa (operacyjna) teoria tekstu humanistycznego
• Wspólny obiekt, środek i rezultat badawczy dyscyplin nauk humanistycznych stanowi tekst
• Tekst, tekstowość, dyskursywność to podstawa humanistyki. To przyczyna jej marginalizacji, oddzielenia od praktyki
• trzy modele uniwersytetu (Bloom, Culler, Gumbrecht, LaCapra, Nussbaum, Readings, Said; Domańska, Kozielecki, Markowski, Rewers, Sławek, Zeidler-Janiszewska, Czerepaniak-Walczak):
  1. model formacyjny - ześrodkowany na podmiocie, starożytność, studia liberalia aż do kantowskiego "uniwersytetu rozumu" i humboldtowskiego "uniwersytetu kultury" - celem jest ukształtowanie jednostki ludzkiej
  2. model profesjonalny - skoncentrowany na przedmiocie, od 2. poł XIX w. do 2. poł XX w., u nas po dziś - celem jest badanie kultury i tekstów
  3. model innowacyjny - nacisk na technikę: odkrycia (nauki podstawowe) i wynalazki (nauki stosowane); model "rynkowy", "uniwersytet doskonałości" oparty na uniformizującej ewaluacji, techno-uniwersytet
• w techno-uniwersytecie humanistyka jest marginalizowana, oprócz dwóch nurtów:
  • humanistyka kognitywna - neurohumanistyka, nowa humanistyka, badania przedpojęciowe i przeddyskursywne (Gottschall, Singerland, Wilson)
  • humanistyka cyfrowa - technologia cyfrowa jako źródło przemian o konsekwencjach praktycznych (Burdick, McGann, Schnapp i Presner)
• apologia humanistyki dziś analogiczna do modeli uniwersytetu
  1. jako kształcenia jednostek: Bloom, Gadamer, Nussbaum, Readings
  2. jako systematyczne badanie kultury: Fish, Gumbrecht, Said, Waters
  3. jako technika: Stiegler, Hayles, Debray, Berry
• Culler, krytyka modelu formacyjnego: wytwarza nierówności (profesor nie walczy)
• kwestia innowacyjności badań nad tekstami i badań wytwarzających teksty
• pięć uprawnionych, ale nieinnowacyjnych tendencji:
  1. reprodukowanie cudzych wyników
  2. proklamowanie własnego stanowiska bez uzasadnienia
  3. koncentracja na doskonaleniu metodologii bez zastosowania w praktyce
  4. wypełnianie "luk" przy pomocy rutynowej procedury badawczej
  5. rozwiązywanie problemów cząstkowych przy pomijaniu kwestii zasadniczych
• większość prac badawczych pod to podpada

Specyfika humanistyki

• Stefan Czarnowski, Kultura (1938): poznanie kultury jest także kulturą
• demarkacja między naukami przyrodniczymi i naukami humanistycznymi: " poznanie przyrody (zastrzec trzeba: w standardowych praktykach i poglądach przyrodoznawców) nie stanowi części przyrody. Natomiast poznanie kultury stanowi część kultury – i to jest cecha, która w zasadniczy sposób odróżnia badające je nauki od tzw. nauk ścisłych; nauki te zwano naukami o duchu, naukami o kulturze czy po prostu humanistyką. Te pierwsze zajmują się rzeczami, które po prostu są; te drugie – rzeczami, które mają znaczenie.", s. 245
• „Poznanie kultury jest także kulturą”: "wiedza o przedmiocie oraz sposób jej osiągania stają się w tym przypadku częścią (aspektem, wymiarem) poznawanego przedmiotu. Twórczość kulturowa ma komponent poznawczy, kulturowe poznanie zaś – komponent twórczy, bo „formuje” czy „wzbogaca”, a więc zmienia (przynajmniej do pewnego stopnia czy w pewnej mierze) poznawany przedmiot.", s. 245
• Więc poznanie humanistyczne formuje, współkształtuje, zmienia to, do czego się odnosi (Petitmengin, Reddy)
• W klasycznym modelu kształcenia pracowano na tekstach zdekontekstualizowanych, stanowiących rezerwuar uniwersalnych tematów
• W modelu badania kultury kolejnym tekst staje się samocelowym przedmiotem (Bourdieu)
  • David Olson: tekst się odempirycznia (tekst jest maszyną Mumforda)
  • Latour: tekst jako laboratorium - "izolowany układ zamknięty" - podstawowy zabieg przyrodoznawstwa
    1. redukuje złożoność przedmiotu, izolując od kontekstu, genezy, autora
    2. zakłada standardową procedurę analityczną
    3. prowadzi do powtarzalnych wyników
    4. legitymizowanych przez "wspólnotę interpretacyjną"
• W modelu techno-uniwersytetu tekst jest węzłem sieci relacji wiążącej i przekształcającej środowisko kulturowe, znaczenie jest cechą relacyjną
  • Gilles Fauconnier: znaczenia językowe to instrukcje
  • Dominique Maingeneau: literatura jest działaniem
• Trzy warianty humanistycznych praktyk tekstowych
  1. model pracy z tekstem - tradycja duchologiczno-hermenetyczna, tekst jako partner do rozmowy
  2. model pracy nad tekstem - tradycja filologiczno-strukturalna, tekst jako autonomiczny przedmiot badawczy
  3. model "pracy tekstem" - tradycja poetyki jako techniki (Arystoteles, Steiner, Bachtin, Adorno), tekst jako narzędzie konstruowania znaczenia
• Claire Petitmengin: poznanie jest konstruowaniem świata
• Schnapp i Presner, dwie fale humanistyki cyfrowej: ilościowa, automatyzująca, organizująca i jakościowa, interpretatywna, eksperymentalna, emotywna i wytwórcza
• tekst nie jest odizolowanym od świata pojemnikiem, ale laboratorium i węzłem otwartej sieci relacji między umysłem i światem
• Humberto Maturana, Francisco Varela: wszelkie działanie jest poznaniem, wszelkie poznanie jest działaniem

Żylińska

• Donna Haraway, When Species Meet, cztery rany w narcyzmie człowieka:
  • rewolucja kopernikańska
  • teoria ewolucji Darwina
  • odkrycie nieświadomości przez Freuda
  • rewolucja informatyczna/cyborgiczna
• Matthew Calarco: życie-ze-zwierzętami vs życie-jako-zwierzęta
• Paul Patton
• etyka międzygatunkowa/gatunków towarzyszących
• bioetyka
  • tradycyjnie: zdrowie, zarządzanie życiem, etyczne dylematy medycyny
  • alternatywa: relacje i więzi między ludźmi a zwierzętami i maszynami (filozofia Innego)
• trzy problemy studiów nad zwierzętami:
  1. humanizm języka, kultury, afektu, przemoc narzucenia (powrót tradycyjnych problemów etycznych)
  2. technicyzm
  3. przemoc jako wróg etyki
• Haraway, The Companion Species Manifesto, 2003:
  • traktowanie na poważnie relacji pies-człowiek
  • miłość jako źródło etycznego związku między gatunkami
• jednak miłość jest wartością ludzką
• Haraway, When Species Meet: bycie człowiekiem oznacza bycie kształtowanym przez zwierzęta
• J. Derrida, Animal que donc je suis: Derrida nagi przed własną kotką
• Haraway: Derrida używa kotki jako pretekstu do przypowiastki filozoficznej; Derrida przegapił zaproszenie do innych światów
• nasza relacja do innych gatunków towarzyszących: pasożyty, bakterie, grzyby
• Ann Game: szanować odmienność koni
• Calarco: nie podtrzymywać rozróżnienia człowiek-zwierzę
• Derrida: debata o nieciągłości, pęknięciu między ludźmi i zwierzętami nieciekawa; trzeba badać:
  • formę tej granicy, która nie jest wyraźna
  • jej historyczność
  • heterogeniczną mnogość życia poza granicami człowieka
• przemoc jest konieczna, ale nie wyklucza odpowiedzialności
• Haraway: nie da się obronić tezy o specjalnym miejscu człowieka, jest to mit
• Haraway, Patton: tresura zwierząt, dyscyplinowanie - to jednak racjonalizowanie ludzkich preferencji
• zawieszenie między antropocentryzmem a przemocą
• alternatywna bioetyka jako fizjologiczna reakcja i moralna odpowiedzialność na obecność i potrzeby Innego (Levinas)

Wolfe

• studia nad zwierzętami
• posthumanizm
• dwie płaszczyzny analizy studiów nad zwierzętami:
  1. treść
  2. metodologia
• humanizm, liberalizm polityczny
• konteksty
  • malejąca rola humanistyki
  • przemiana roli uniwersytetu
  • praca wiedzy (Alan Liu, The Laws of Cool, 2004)
  • biopolityka, biowładza - szkoła frankfurcka (Marks, Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne, "istota gatunkowa"), Foucault, Agamben, Robert Esposito, Derrida, Judith Butler
• Agamben: bios vs zoe (Homo sacer)

Literaturoznawstwo i kulturoznawstwo w Stanach Zjednoczonych: historyzm, teoria i dyscyplinarność

• literaturoznawstwo i kulturoznawstwo na skraju dyscyplinarności (G. Graff, Professing Literature)
• dominacja historyzmu, Nowy Historyzm
• Thomas Pfau: porzucenie wielkich narracji nie pozwala dotrzeć do lokalnej transcendencji
• Thomas Pfau: metoda historyzmu
  1. aksjomat archiwum: odzyskiwanie "przeoczonych", "nowych" materiałów
  2. aksjomat kontekstualizmu: kontekstualizacja
  3. aksjomat pluralizmu: siła krytyki bierze się z wolnego rynku głosów
  4. aksjomat retroaktywnego wyzwolenia: profesjonalna krytyka prowadzi do sekularyzacji interpretacji i przywraca autentyczny, świecki rdzeń
  5. aksjomat krytyki jako gwarancji postępu historycznego: zmierzamy do liberalnej, oświeconej wspólnoty
• Majorie Levinson: "n o w y historyzm" i "nowy h i s t o r y z m"
  • "n o w y historyzm" - 1. pokolenie, Stephen Greenblatt, Jerome McGann: forma i treści historyczne, estetyka, przyjemność
  • "nowy h i s t o r y z m" - "nieszczęśni wyznawcy": dowolny tekst jest pretekstem do grzebania w archiwach
• Tilottamie Rajan: kulturoznawstwo przerodziło się z "decentryzującej innowacji" w "symbiozę z globalizacją"
• Tilottamie Rajan: "inkluzywne niedookreślenie" kulturoznawstwa pozwoliło na początku wejść na nowe obszary, ale obecnie jest zmorą, prowadzi do autoekspresji i polityki tożsamości (podobnie G. Spivak, Death of Discipline)
• historyzm ujmuje tekst-jako-parafrazę, samoprzejrzystość, całkowita komunikowalność (np. odwrócenie się od poezji), przez to kulturoznawstwo pełni funkcję normalizującą
• E. Rooney: historyzm cofa literaturoznawstwo do analizy tematycznej
• historyczność a historyzm
  • historyczność: materialne, instytucjonalne siły badane
  • historyzm: metody i protokoły wiedzy, służące do dyscyplinowania i uformowania materiałów
• Franco Moretti: większość książek znika na zawsze, dzisiejszy kanon literatury brytyjskiej XIX w., 200 pozycji, to pół procenta wydanych wówczas powieści
• Rooney, Wolfson: głównym problemem historyzmu jest estetyka marksistowska, instrumentalizacja form kultury na rzecz treści socjologicznych i historycznych
• Rajan: teoria destabilizuje dyscyplinarność, niczym "asystazja" u Schellinga, konflikt poszczególnych dyscyplin wiedzy i ich wzajemna destabilizacja
• Rajan: Foucault krytykuje nauki o człowieku, które są "fuzją przedsiębiorstw"

Czym są dyscypliny?

• Foucault: dyscypliny ustanawiają swoje przedmioty badania
• John Rajchman: Foucault - historie nominalistyczne, historie nie rzeczy, ale pojęć, kategorii i technik
• Luhmann, Foucault: nie istnieje społeczeństwo jako całość, ani nauka jako całość
• Luhmann: współczesna racjonalność wytwarza asystazję
• Luhmann odchodzi od filozofii w stronę "superteorii" społeczeństwa
• Niklas Luhmann, Systemy społeczne
• Humbert Maturana, Francisco Vareli, biologowie; pozorny paradoks systemów - są zarazem otwarte i zamknięte
• Luhmann: dyscypliny naukowe to elementy systemu społecznego edukacji
• system vs środowisko: nacisk środowiska prowadzi do wzrostu wewnętrznego zróżnicowania w ramach samego systemu
• system może stać się środowiskiem (np. system prawny)
• Luhmann: obserwacje mogą być dokonywane z zewnątrz systemu przez obserwatora drugiego stopnia, który sam z kolei jest ślepy na cechy jego własnego systemu
• trzy wnioski z analizy Luhmanna:
  1. specyfika dyscyplin nie opiera sią na przedmiotach zainteresowania, ale na właściwych jej protokołach, dyskursach, komunikacja, obserwacja
  2. nauka jest "semantycznie przeciążona", bo nie jest w stanie odtworzyć złożoności rzeczywistości
  3. uniwersalizacja nauk może się dokonać tylko przez specyfikację i specjalizacją
  4. dyscypliny nie są konstytuowane ani przez obiekty, ani przez osoby, ale przez praktyki komunikacyjne

Zwierzę w animal studies albo posthumanizm

• animal studies: nie interdyscyplinarność, lecz multidyscyplinarność/transdyscyplinarność
• "przeciążenie semantyczne" przedmiotu dokonuje się poprzez dyscyplinarność i jej różnice
• Luhmann: "otwartość poprzez zamkniętość": samoodnoszenie i autopojetyczna zamkniętość nie prowadzą do solipsyzmu, ale do zwiększenia kontaktów środowiskowych oraz do większej złożoności środowiska, a przez to i innych dyscyplin
• samoodnoszenie i autopojeza dotyczą nie tylko ludzi, a nawet nie tylko systemów biologicznych i organicznych
• dwa aspekty posthumanizmu
  • nie jest ahistoryczny, tylko przeciw historyzmowi: humanizm/posthumanizm=historyzm/formalizm
  • nie jest post-ludzki, tylko post-humanistyczny
• N. Katherine Hayles, przekroczenie wcielenia, ucieleśnienie to zbieg okoliczności
• nauki przyrodnicze nie są w stanie rozumieć samych siebie jako reprezentacji świata
• posthumanizm: uznanie wymogu, aby dyskursy zdawały sprawę z konstytutywnej roli wałasnych form i procedur
• studia nad zwierzętami to nie kolejne pole badań (jak studia nad jazzem)
  • posthumanistyczny humanizm: Żiżek, Rorty
  • posthumanistyczny posthumanizm: Latour, Maturana/Varela, Haraway, Luhmann, Derrida
  • humanistyczny humanizm: Heidegger, Habermas, Ferry, Rawls
  • humanistyczny posthumanizm: Nussbaum, Singer, Regan
• humanistyczny/posthumanistyczny - kwestia wewnętrznej dyscyplinarności
• humanizm/posthumanizm: relacje zewnętrzne, zwierzęta wyłączone z obszaru podmiotu

Bogalecki

• W. Benjamin, O pojęciu historii: kukła i karzeł ukryty w środku jako automat szachowy (potem Żiżek)
• Gerald Stanley Lee, The Voice of the Machines
• Heinrich von Kleist, O teatrze marionetek:
  • refleksja nad zwierzęciem
  • refleksja nad maszyną (kukiełką)
• Rafał Ilnicki

Radkowska-Walkowicz

• Monika Bakke, trzy konteksty posthumanizmu:
  1. zwierzęta i rośliny (D. Haraway)
  2. rzeczy (B. Latour)
  3. technologia
• łączy jest odejście od antropocentryzmu
• nowy materializm - opozycja wobec radykalnego konstruktywizmu, trzeba uwzględnić uwarunkowania materialne
• sztuka: transgeniczne zwierzęta (świecący królik Eduardo Kac)
• zarodki jako podmioty

Cielemęcka

• G. Agamben: początek izolacji człowieka od zwierząt - Arystoteles, O duszy: dusza rozumna
• to, co nieludzkie, 3 typy:
  1. maszyny, maszyneria władzy
  2. kategoria etyczna
  3. zwierzęce
• 3 typy lęku, odpowiednio:
  1. obawa przed zdehumanizowaniem przez maszyny (Agamben przeciwko komórkom)
  2. wykluczenie, czystki rasowe, kolonizacja, niewolnictwo, Holokaust
  3. lęk przed zmieszaniem ze zwierzęciem
• "śmierć człowieka" - postmodernizm
• alternatywa, Antonio Negri, Michael Hardt: antyhumanizm kreatywny, produktywny, wyzwoleńczy
• 3 sploty:
  1. życia z władzą: biopolityka - system, sieć, maszyna, w jej wnętrzu znajduje się podmiot (Foucault, Lacan)
  2. organicznego z mechanicznym: technika przynosi zniewolenie (Heidegger, Adorno, Horkheimer)
  3. ludzkiego ze zwierzęcym: człowiek w obrębie świata zwierzęcego
• Foucault: Biopolityka - technologia władzy przekształca ludzkie życie, sprawowanie władzy przez kontrolę ciała i populacji
• Agamben: każda władza jest biopolityczna, biopolityka obejmuje jedynie zwierzęcy wymiar życia (zoon); wolność, równość, braterstwo to ludzki wymiar życia (bios)
• J. Butler: bunt przeciwko władzy poprzez parodystyczne powtórzenie represyjnych norm
• Hardt, Negri: biowładza vs biopolityka
  • biowładza - transcendentna, stoi ponad społeczeństwem, narzuca porządek
  • biopolityka - immanentna, działa poprzez formy pracy i stosunki społeczne; użyteczna dla emancypacji homo sacer
• Deleuze: społeczeństwo dyscyplinarne vs społeczeństwo kontroli (Imperium)
  • społeczeństwo dyscyplinarne - władza jest sprawowana poprzez dyscyplinowanie, nadzorowanie, tresurę
  • społeczeństwo kontroli - władza jest sprawowana przez codzienne praktyki normatywizujące
• Deleuze, maszyny a formacja społeczna:
  • społeczeństwa suwerenności - maszyny proste (lewary, bloki, zegary)
  • społeczeństwa dyscyplinarne - maszyny energetyczne
  • społeczeństwa kontroli - maszyny informatyczne
• postmodernizm: władza opiera się na narzucaniu opozycji binarnych (kultura/natura, człowiek/zwierzę, mężczyzna/kobieta, etc)
• Donna Haraway: binaryzmy zostały techno-wchłonięte; nie ma granicy między:
  • ludzkim i zwierzęcym
  • organicznym i mechanicznym
  • ożywionym i nieożywionym
• B. Latour znosi dualizm człowieka i rzeczy.
• D. Haraway: cyborg pozwala przemyśleć relację człowieka do innych bytów
• Negri i Hardt: cyborg to tradycja Spinozy
• Elizabeth Grosz: powrót do Darwina, różnica między ludźmi i zwierzętami ilościowa, nie jakościowa; człowiek ciągle ewoluuje
• Agamben, Otwarte: po sądzie ostatecznym ludzie mają głowy zwierząt (ilustracja z Biblii Hebrajskiej)

Gajewska

• Octavio Paz, Podwójny płomień: miłość i erotyka, 1993
• seks, erotyzm, miłość: seks - natura, erotyzm - kultura
• Z. Bauman: erotyka nie da się oddzielić od natury
• G. Bataille, Historia erotyzmu, 1976: seksualność - zwierzę, erotyzm - człowiek
• dwa typy refleksji o erotyce:
  1. antropocentryczny, humanistyczny, kulturalistyczny
  2. nieantropocentryczny:
     1. posthumanizm - podważa podział na ludzi i zwierzęta
     2. transhumanizm - technologia wkracza w ewolucję człowieka
     3. antropologia rzeczy - studia nad rzeczami i kulturą materialną, dystans do zwrotu językowego
• przedmiot to aktywny uczestnik gier erotycznych (bielizna, garderoba, galanteria, biżuteria, implanty piersi, manekiny)
• B. Olsen, Material Culture after Text: Re-Membering Things, 2003: przywrócenie podmiotowości rzeczy w archeologii
• A. Gell, Art and Agency: An Anthropological Theory, 1998 - przedmioty artystyczne aktywnie zmieniają świat
• Peter Pels: rzeczy zyskują żywotność w przestrzeni społecznej
• Psychoanaliza: fetysz (garderoba, obuwie, bielizna)
• A. France, Wyspa pingwinów, 1908: ubrana samica pingwina zyskuje na atrakcyjności erotycznej, przejście od zwierzęcości do ludzkości, od seksu do erotyki
• K. Darwin, W. Welsch: u zwierząt również upierzenie i barwne ciała odgrywają rolę erotyczną (ewolucyjna ciągłość erotyki)
• K. Darwin, The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex, 1871: liczy się nowość (dla samic ptaków)
• Vanessa Beecroft, 2005, sto nagich kobiet: nagość jest a-erotyczna
• G. Agamben: elementy szat w kontekście erotyki to odblask boskiej szaty łaski z Raju
• w softporno dużą rolę odgrywa bielizna
• rynek porno: pejcze, kajdanki, maski

Miś

• humanizm - antyhumanizm
• dekonstrukcjonizm jako forma antyhumanizmu, s. 220
• Humanismus 1808, F. J. Niethamer: studiowanie klasyków
• teza humanizmu wg Misia: kwestia komunikacji, człowiek jest w stanie zrealizować własną wolność w porozumieniu z innymi ludźmi i ze światem
• E. Lévinas: antyhumanizm - kryzys egzystencjalny po wojnie i Zagładzie, s. 222
• teza humanizmu vs. dyrektywa humanizmu: człowiek jest najwyższą wartością
• ale nie każdy człowiek, tylko esencja człowieka
• historyczne przejawy idei humanizmu:
  • Oświecenie
  • apokatastaza (odnowienie, wszechpojednanie): Orygenes, Grzegorz z Nazjanzu, Grzegorz z Nyssy, Jan Szkot Eriugena, Mikołaj Fiodorow, Włodzimierz Sołowjow
  • teoria alienacji istoty człowieka
• G. Deleuze, F. Guattari, rhizoma, labirynt bez centrum
• rhizomatyka to filozofia nomadyczna
• T. Kroński: humanizm może być legitymizacją terroru
• M. Heidegger, List o "humanizmie": humanizm jest metafizyczny, traktuje człowieka jako byt, a człowiek jest egzystencją, s. 231
• Marks, de Maistre: nie istnieje żadna istota czy esencja człowieka
• postmodernizm: kwestionuje wartości humanistyczne
• modernizm: kryzys, dekadencja; postmodernizm radykalizuje modernizm
• modernizm: człowiek nie jest autonomicznym podmiotem racjonalnym, rozum ulega naciskom klasowym i psychicznym
• dekonstrukcjonizm: jeden z nurtów postmodernizmu, s. 238

Ubertowska

• B. Latour, teoria aktora-sieci (ANT)
• Dominick LaCapra: bajektalny fantazmat, gest performatywny
• G. Agamben, The Open. Man and Animal: człowiek to produkt machiny antropogenicznej, która odcina go od cząstki animalistycznej
• J. Derrida, L'animal que donc je suis, 2006; Zwierzę, którym jestem; zwierzę, którym więc jestem
• Derrida: - limitotrofia, metoda oparta na graniczności jako takiej
• Derrida: animot (zwierzęsłowo, albo: zwiesłowo) - Jahwe dał człowiekowi prawo do nazywania zwierząt, pozorna legitymizacja nadrzędności człowieka
• ekokrytyka jako konsekwencja studiów nad Holokaustem
• Claude Lanzmann: deforestyzacja jako następstwo Zagłady
• Oświęcim został wybrany przez koncern IG Farben jako siedziba obozu ze względu na nawodnienie
• ekocyd, jak genocyd i etnocyd, Artur Gelston: USA rozpyla herbicydy nad Wietnamem Południowym i wypala dżunglę, aby żołnierze Wietkongu nie mogli się ukrywać
• Janusz Morgenstern, Ambulans, 1961: niemiecki pies zaprzyjaźnia się z żydowskim chłopcem
• R. Hilberg, Sprawcy, ofiary, świadkowie: zagłada Żydów: 1939-1945, Warszawa 2007.
• karnofallogocentryzm (Derrida)
• Ewa Kuryluk, Goldi - apoteoza zwierzaczkowatości, zwierzęta to zagubiony wymiar człowieczeństwa, animalizacja ludzi
• Adrienne Rich, Zrodzone z kobiety - matriarchalizm to władza transformacji, przeciwstawna władzy nad innymi
• Latour: pluriwersum - społeczność bez wykluczenia
• Sebald: ekokrytyka i Holokaust, natura ujawnia pustkę po Żydach

Domańska

• humanistyka ekologiczna, humanistyka środowiskowa, humanistyka zrównoważona (sustainable) - nowy paradygmat
• posthumanistyka, humanistyka nieantropocentryczna - krytyka antropocentryzmu (ekoposthumanistyka)
• inny sposób widzenia świata: wzajemne związki, współzależność, współbycie, współ-życie naturo-kultury, człowieka i środowiska, istot ludzkich i nie-ludzkich, s. 15
• Henry Skolimowski, twórca ekofilozofii, lata 70.: biologia, zamiast fizyki, jako paradygmat poznania (afirmacja życia opartego na węglu)
• od lat 70.: historia i filozofia ekologiczna/środowiskowa, ekoestetyka, ekomedia, ekokino, ekolingwistyka, ekopoetyka, ekokrytyka, ekosemiotyka, ekologia polityczna, zielone badania kulturowe, ekologia kulturowa, geografia postludzka
• Fritjof Capra, koniec lat 90.: zmiana paradygmatu w naukach przyrodniczych na myślenie ekologiczne (paradygmat holistyczny, ekologiczny)
  • od racjonalności do intuicji
  • od samopotwierdzenia do integracji
  • od dominacji do parnerstwa
  • od konkurencji do kooperacji
  • od struktury i części do całości i procesu
  • teoria systemów, zagadnienia samoorganizacji, nowe formy duchowości, s. 18
• podobnie: Ilya Prigogine, Isabelle Stengers (Nowa Era)
• początek humanistyki ekologicznej: Carolyn Merchant, The Death of Nature. Women, Ecology, and the Scientific Revolution, 1980 (kapitalistyczny mechanicyzm ujmuje naturę jako coś martwego)
• humanistyka ekologiczna:
  1. połączenie humanistyki i nauk o życiu
  2. organicyzm zamiast mechanicyzmu, ujęcia relacyjne, ontologia związków; charakter kincentryczny (idea pokrewieństwa)
  3. połączenie nauki zachodniej, wschodniej i wiedzy tubylczej (nauki autochtoniczne, Tradycyjna Wiedza Ekologiczna)
  4. posthumanistyka: poznawcza wartość miejsc lokalnych (miejsca epistemiczne), perspektywa transgatunkowa
  5. inkluzywność wobec wszelkich form życia, także nieożywionych (rzeczy, minerały); wspólnota, nie indywiduum
  6. niekompletność wiedzy to warunek partycypacji
• biohumanistyka, zwrot neuronaukowy, s. 28
• mikrobiom - człowiek jest ekosystemem dla grzybów, bakterii, wirusów
• socjologia grzybów --- zasady współżycia społecznego grzybni, s. 29
• cel posthumanistyki - utopia: teoria konfliktu zostaje zastąpiona teorią współpracy i współbycia

Barcz

• posthumanizm - przeciwieństwo antropocentryzmu
• Philip Weinstein, Michaela Rothberg, Anne Whitehead
• zmiana optyki: "Celem dotychczasowej refleksji o zwierzętach w kulturze było odkrywanie czegoś istotnego o ludzkiej naturze. Posthumanizm z tym zrywa"
• Badania nad naczelnymi: Jane Goodall szympansy, Dian Fossey – goryle, Birutė Galdikas - orangutany
• Agambena, Otwarte
• B. Latour
• Wolfe, geneza posthumanizmu:
  • Foucault
  • cybernetyka, teoria systemów
  • La Mettrie: brak dokładnej granicy między człowiekiem a zwierzęciem
• Wolfe: transhumanizm wywodzi się z oświeceniowego racjonalizmu: Kant, Condorcet
• Katherine Hayles: transhumanizm - postludzie w przestrzeni wirtualnej
• D. Haraway, When species meet
• M. Bułhakow, Psie serce
• Kafka, Sprawozdanie dla akademii, Jama, Dociekania psa
• Rilke, Spotkanie

Grochowski

• Nietzsche, epizod tyryński
• J. Ortega y Gasset, Dehumanizacja sztuki
• Bruno Schulz: naruszenie antropocentrycznej rutyny
• G. Lukács - obrona humanizmu i estetyki realistycznej
• T. Mann - jedyny piewca wartości humanistycznych
• Sartre - Egzystencjalizm jest humanizmem
• Heidegger, Listy o humanizmie - humanizm nie wystarcza do godności
• W. Herzog, Grizzly man - nie można przekroczyć granicy między człowiekiem a zwierzęciem
• A. Robbe-Grillet, Natura, humanizm, tragedia - krytyka metaforyki antropocentrycznej

Hoffman

• Nayar: posthumanizm to "radykalna decentralizacja tradycyjnego suwerennego, spójnego i samodzielnego człowieka, w celu ukazania, w jaki sposób człowiek zawsze już ewoluuje razem z, konstytuuje i jest konstytuowany przez rozliczne formy życia oraz maszyn", s. 154
• transhumanizm to jeszcze nie posthumanizm; rozszerzenia genetyczne, mechaniczne i cyfrowe służą otrzymaniu lepszego człowieka, s. 154
• korzenie posthumanizmu wg Nayara:
  1. M. Foucault
  2. feminizm/queer (J. Butler, L. Irigaray, H. Cixous)
  3. technonauka (Donna Haraway)
  4. studia nad pojęciem rasy (Fanon)
• gatunkizm (speciesism) - dyskryminacja gatunkowa, s. 157
• po człowieku - człekozwierz (humanimal)

Bibliografia

Bibliografia polska

Książki

• M. Bakke, Bio-transfiguracje. Sztuka i estetyka posthumanizmu., Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Seria Filozofia i logika nr 111, Poznań 2015
• Anna Barcz, Posthumanizm i znaczenie zwierzęcych narracji w literaturze, w: jej, Realizm ekologiczny, 2016
• E. Bińczyk,Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu (PWN 2018).
• Bio-techno-logiczny świat. Bio art oraz sztuka technonaukowa w czasach posthumanizmu i transhumanizmu, red. Piotr Zawojski, Szczecin 2015
• Człowiek w relacji do zwierząt, roślin i maszyn w kulturze. T. 1.: Aspekt posthumanistyczny i transhumanistyczny, red. Justyna Tymieniecka- Suchanek
• Człowiek w relacji do zwierząt, roślin i maszyn w kulturze. T. 2.:Od humanizmu do posthumanizmu, red. Justyna Tymieniecka- Suchanek
• Grażyna Gajewska, Arcy-nie-ludzkie. Przez science fiction do antropologii cyborgów, 2010
• Rafał Ilnicki, Bóg cyborgów. Technika i transcendencja, Poznań 2011.
• (Inne) zwierzęta mają głos, red. D. Dąbrowska, P. Krupiński, Wyd. A. Marszałek, Toruń 2011.
• M. Kubisz, J. Tymieniecka-Suchanek (red.), Zwierzę – język – emocje : dyskursy i narracje, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2018.
• Janusz Kuczyński, Zmierzch mieszczaństwa. Immoralizm - Nihilizm - Faszyzm, Warszawa 1967.
• Po humanizmie. Od technokrytyki do animal studies., red. Zuzanna Ładyga, Justyna Włodarczyk, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk 2015
• Henryk Skolimowski, Zmierzch światopoglądu naukowego, Odnowa, Londyn 1974
• Henryk Skolimowski, Filozofia Żyjąca. Eko-filozofia jako drzewo życia, Wydawnictwo Pusty Obłok, Warszawa 1993.
• Spór o podmiotowość, red. Adriana Warmbier, Księgarnia Akademicka, Kraków 2016

Artykuły w czasopismach

• Krzysztof Hoffman, Posthumanizm według Pramoda K. Nayara, "Czas kultury" 2014 nr 3. https://czaskultury.pl/wp-content/uploads/woocommerce_uploads/2021/03/153_161_Posthumanizm-zlltew.pdf
• P. Zawojski, Posthumanizm, czyli humanizm naszych czasów, „Kultura i Historia”, 2017, nr 32

Teksty Drugie

• „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. Pozaludzkie/arcyludzkie. http://tekstydrugie.pl/wp-content/uploads/2016/06/0f1d3fb8f051d5d3ab488138366f3389.pdf
• Anna Barcz, Posthumanizm i jego zwierzęce odgłosy w literaturze, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2 +
• Piotr Bogalecki, Od kukły do cyborga, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
• Olga Cielemęcka, Angelus Novus spogląda w przyszłość. O antyhumanizmie, który zwycięża nicość, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
• Grażyna Gajewska, O przedmiotach nacechowanych erotycznie z perspektywy studiów nad rzeczami, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
• Grzegorz Grochowski, Ubi leones, "Teksty Drugie" 2013 nr 1-2 +
• Magdalena Radkowska-Walkowicz, Biotransfiguracje – sztuka, życia, polityka, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
• Aleksandra Ubertowska, Natura u kresu (ekocyd). Podmiotowość po katastrofie, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
• Cary Wolfe, Animal studies, dyscyplinarność i post(humanizm), „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +

Bibliografia zagraniczna

• J. Derrida, Kres człowieka, przeł. P. Pieniążek, w: J. Derrida, Marginesy filozofii, Warszawa 2002.
• J. Derrida, L'Animal que donc je suis
• J. Derrida, La bête et le souverain
• F. Ferrando, Posthumanizm, transhumanizm, antyhumanizm, metahumanizm oraz nowy materializm. Różnice i relacje, „ROCZNIK LUBUSKI” Tom 42
• Donna Haraway, Manifest cyborga (Haraway Donna, Cyborgs Manifestu, Socialist Review, 1985, t. 80, 65-108. Reprint; Routledge, New York 1991.)
• N. K. Hayles, How we became posthuman: virtual bodies in cybernetics, literature, and informatics, Chicago 1996
• M. Heidegger, Pytanie o technikę, w: tegoż Odczyty i rozprawy, przeł. J. Mizera, Wydawnictwo Baran i Suszyński, Kraków 2000
• Robert Pepperell, The Posthuman Condition, 1995
• Tony Walsh, To żyje! Sztuczna inteligencja od logicznego fortepianu po zabójcze roboty, Wydawnictwo Naukowe PWN
• C. Wolfe, What is posthumanism?, 2010