Posthumanizm: Różnice pomiędzy wersjami
Z Literatura przedmiotu
(→Bibliografia polska) |
|||
(Nie pokazano 29 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
− | ==Donna Haraway== | + | ==Bruno Latour== |
+ | * Przedmioty także posiadają sprawczość | ||
+ | * świat społeczny jest krajobrazem górskim, pełnym hierarchii, asymetrii i nierówności, s. 525 | ||
+ | * model przeciwstawny: świat płaski jak boisko, każdy ma taką samą szansę na przedstawienie swej własnej metafizyki | ||
+ | * nierówności społeczne biorą się stąd, że działają również inne typy aktorów niż społeczne, s. 527 | ||
+ | * Typy działających aktorów powinny zostać rozszerzone | ||
+ | ** ANT, to, co społeczne: chwilowe powiązanie, które łączy elementy razem i tworzy nowe kształty, s. 528 | ||
+ | ** to, co społeczne w socjologii | ||
+ | **# lokalne, dynamiczne interakcje | ||
+ | **# siła trwała i dalekosiężna | ||
+ | ** Co zapewnia trwałość powiązań społecznych? Socjologowie: trwałość samego społeczeństwa - tautologia, s. 531 | ||
+ | ** Faktycznie trwałość agregatów społecznych zapewniają rzeczy, s. 532 | ||
+ | * Pawiany Shirley Strum | ||
+ | ** pawiany są dla siebie miłe, brak hierarchii dominacji, oddziałują na siebie jedynie w sposób pozytywny (mycie, bycie blisko, dobra wola, współpraca), agresja nie jest instrumentem regulowania relacji społecznych, s. 535 | ||
+ | ** pawiany ponoszą ogromne koszty podtrzymywania więzi społecznych, ponieważ nie posiadają rzeczy | ||
+ | * Sprawić, by przedmioty uczestniczyły w przebiegu działania | ||
+ | ** Wiara, że agregaty społeczne istnieją dzięki "siłom społecznym", sprawia, że przedmioty stają się niewidzialne, s. 536 | ||
+ | ** mówi się, że czajnik gotuje wodę, nóż kroi mięso, młotek wbija gwóźdź | ||
+ | ** ale jednak tradycyjnie działania ogranicza się do ludzkiej intencjonalności | ||
+ | ** ANT: aktant, aktor - każda rzecz, która coś zmienia w sytuacji i wprowadza różnicę w przebiegu działania innego przedmiotu, s. 537 | ||
+ | ** różnicę wprowadzają: młotek przy wbijaniu gwoździ, czajnik przy gotowaniu wody, ubrania, przy wyjściu na ulicę, zmiana kanału z użyciem pilot i bez niego | ||
+ | ** przedmioty są uczestnikami przebiegu działań | ||
+ | ** między niebytem i pełną sprawczością istnieje stanów pośrednich | ||
+ | ** czynniki pozaludzkie, s. 539 | ||
+ | ** istota ANT: przedmioty nie tylko są pełnoprawnymi aktorami, lecz objaśniają przygniatające siły i asymetrie społeczne | ||
+ | ** tradycyjna socjologia: przedmioty jedynie symbolizują władzę | ||
+ | ** Durkheim: przedmioty są tworzywem działania siły społecznej, ale same żadnej siły nie posiadają, s. 540 | ||
+ | ** przedmioty w socjologii były niewidzialne i zmarginalizowane, choć wykonywały swą pracę jak pokorni służący, s. 541 | ||
+ | ** ANT: socjologia nakierowana na przedmiot | ||
+ | * Przedmioty pomagają wyśledzić połączenia społeczne tylko sporadycznie | ||
+ | ** tradycyjnie rozróżnia się przyczynowość fizykalną (odziaływanie ognia na fosfor) i przyczynowość mentalną (zapalenie zapałki w celu podpalenia papierosa), s. 542 | ||
+ | ** zbiorowość (zamiast społeczeństwo) - projekt splatania nowych bytów z przedmiotów | ||
+ | ** społeczeństwo - całość posplatanych przedmiotów i relacji społecznych | ||
+ | ** każde działanie to powiązanie ludzi i przedmiotów, s. 543 | ||
+ | ** odróżnienie powiązań materialnych i społecznych to jak opisywanie bitwy przez badanie grupy nagich żołnierzy i osobno wyposażenia: mundurów, broni, dokumentów, czołgów | ||
+ | ** technologie intelektualne: dokumenty, pisma, wykresy, kartoteki, zszywki, mapy | ||
+ | ** nie da się odróżnić przyczynowości mentalnej i fizykalnej, przykład: zmniejszenie prędkości auta przed garbem vs. zmniejszenie prędkości auta przez znakiem ograniczenia | ||
+ | * Lista sytuacji, w których działanie przedmiotu daje się łatwo zauważyć | ||
+ | ** Samuel Butler, Erewhon: przedmiotom dobrze wychodzi wywoływanie skutków w milczeniu, s. 549 | ||
+ | ** przedmioty mają tendencję do przechodzenie w tło, tym większą, im są ważniejsze | ||
+ | ** sposoby zwiększania widoczności przedmiotów | ||
+ | **# badanie innowacji technicznych | ||
+ | **# badania narzędzi archaicznych, egzotycznych, tajemniczych | ||
+ | **# awarie, wypadki, strajki (prom Columbia) | ||
+ | **# odtwarzanie czasów, gdy narzędzia i przedmioty powstawały | ||
+ | **# fikcja, historia kontrfaktyczna, eksperyment myślowy | ||
+ | * Kto zapomina o relacjach władzy? | ||
+ | ** "zawiłe przywiązanie naczelnych do przedmiotów przez ostatnie milion lat", s. 555 | ||
+ | ** tradycyjne oddzielenie naturalnego i społecznego/symbolicznego: wbicie gwoździa nie jest społeczne, ale obraz sierpa i młota są społeczne | ||
+ | ** każdy przedmiot podzielono sztucznie na dwie części | ||
+ | ** determinizm techniczny vs determinizm społeczny (silnik parowy - odbicie angielskiego kapitalizmu), s. 556 | ||
+ | ** Ignorując sprawstwo rzeczy i zrzucając wszystko na karb społecznej inercji socjologowie ukrywają przyczyny nierówności społecznych, s. 559 | ||
+ | |||
+ | ==Donna Haraway== | ||
+ | * A Cyborg Manifesto: Science, Technology, and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Century, 1985 | ||
# Ironiczny sen o wspólnym języku dla kobiet w układzie scalonym | # Ironiczny sen o wspólnym języku dla kobiet w układzie scalonym | ||
#* cel artykułu: stworzenie mitu politycznego ironicznego, feministycznego, socjalistycznego, materialistycznego | #* cel artykułu: stworzenie mitu politycznego ironicznego, feministycznego, socjalistycznego, materialistycznego | ||
Linia 12: | Linia 66: | ||
#** między fizycznym a niefizycznym, s. 54: nowoczesna maszyny są miniaturowe, eteryczne, czyste, lekkie, niewidzialne, oparte na falach elektromagnetycznych | #** między fizycznym a niefizycznym, s. 54: nowoczesna maszyny są miniaturowe, eteryczne, czyste, lekkie, niewidzialne, oparte na falach elektromagnetycznych | ||
# Pęknięte tożsamości | # Pęknięte tożsamości | ||
+ | #* tożsamości są trudne do określenia, wydają się sprzeczne, cząstkowe, strategiczne | ||
+ | #* płeć, rasa, świadomość klasowa są wytworami patriarchatu, kolonializmu, rasizmu i kapitalizmu, s. 56 | ||
+ | #* zamiast tożsamości - powinowactwo przekonań, s. 57 | ||
+ | #* Chela Sandoval: brak tożsamości kolorowej kobiety, nie jest ona reprezentowana ani jako kobieta, ani jako czarnoskóry, ani jako Meksykanin, s. 57 | ||
+ | #* Katie King: każdy rodzaj feminizmu uważa się za cel feminizmu, próbuje wchłonąć inne feminizmy, tworząc własne systematyzacje | ||
+ | #* feminizm marksistowski musiał zmienić definicję pracy, tak aby obejmowała ona również kobiety | ||
+ | #* Cahterine MacKinnon: kobieta nie istnieje jako podmiot, ponieważ zostaje stworzona przez seksualne zawłaszczenie i męskie pożądanie, s. 61 | ||
+ | #* biały feminizm nic nie wspominał o rasie, s. 62 | ||
+ | #* propozycja Haraway: | ||
+ | #** feminizm socjalistyczny - struktura: klasa/praca zarobkowa/alienacja, praca, reprodukcja, płeć, rasa | ||
+ | #** feminizm radykalny - struktura: płciowość (gender)/seksualne zawłaszczenie/urzeczowienie, płeć, praca, reprodukcja, rasa | ||
+ | #* Julia Kristeva: kobiety jako grupa pojawiły się dpiero po II wojnie, tak jak np. młodzież | ||
+ | # Informatyka dominacji | ||
+ | #* obecnie przejście od społeczeństwa organicznego i industrialnego do polimorficznego systemu informatycznego, s. 63 | ||
+ | #** od reprezentacji do symulacji | ||
+ | #** od powieści mieszczańskiej do SF, od realizmu do postmodernizmu | ||
+ | #** od organizmu do komponentów bionicznych | ||
+ | #** od fizjologii do inżynierii komunikacji | ||
+ | #** od higieny do zarządzania stresem | ||
+ | #** od reprodukcji do replikacji | ||
+ | #** od organicznej specjalizacji ról płciowych do optymalnych strategii genetycznych | ||
+ | #** od naukowego zarządzania fabryki do telepracy | ||
+ | #** od opozycji natura/kultura do pola różnicy | ||
+ | #** od Freuda do Lacana | ||
+ | #** od umysłu do sztucznej inteligencji | ||
+ | #** od białego kapitalistycznego patriarchatu do informatyki dominacji | ||
+ | #* zamiast ról płciowych myślimy o reprodukcji seksualnej jako jednego z wielu rodzajów strategii reprodukcyjnej | ||
+ | #* rasizm i kolonializm zostaje przełożony na język rozwoju, niedorozwoju, wskaźników i modernizacji, s. 65 | ||
+ | #* obecna sytuacja kobiet to ich integracja/eksploatacja w światowym systemie produkcji/reprodukcji i komunikacji (informatyka dominacji) | ||
+ | #* technologie komunikacyjne i biotechnologie to narzędzie do modelowania naszych (kobiet) ciał | ||
+ | #* metafora C3I: dowodzenie-kontrola-komunikacja-wywiad - wojskowy model komunikacji | ||
+ | #* rola mikroelektroniki: podstawa komunikacji, symulakrów, podziału pracy, konstrukcji ciał, ewangelizacji etc. | ||
+ | #* Rachel Grossman: miejsce kobiet w układzie scalonym - kobiety są ukształtowane przez technologie mikroelektroniczne | ||
+ | # Ekonomia chałupnictwa | ||
+ | #* Richard Gordon: ekonomia chałupnictwa - nowa sytuacja zawodowa, niegdyś typowa dla kobiet, podatna na zranienie, montaż i demontaż, rezerwa siły roboczej, raczej służący niż pracownik, nieograniczony czas pracy, obniżanie kwalifikacji, s. 69; | ||
+ | #* ekonomia chałupnictwa możliwa dzięki nowym technologiom, pozwoliły one znieść związki zawodowe poprzez rozproszenie i decentralizacją | ||
+ | #* feminizacja biedy - załamanie się państwa dobrobytu, ekonomia chałupnictwa, stałe miejsca pracy to wyjątek | ||
+ | #* USA: młode czarne kobiety, które uniknęły niskopłatnych prac służby domowej i pracują jako urzędniczki, poddawane są presji | ||
+ | #* trzy stadia kapitalizmu (Jameson), s. 71: | ||
+ | #*# stadium handlowe/wczesnoprzemysłowe: nacjonalizm - realizm; forma rodziny - patriarchalna rodzina nuklearna, sfera prywatna/publiczna, biała, mieszczańska ideologia rozłączonych sfer, anglo-amerykański mieszczański feminizm z XIX w. | ||
+ | #*# stadium monopolowe: imperializm - modernizm; forma rodziny - nowoczesna rodzina, państwo dobrobytu, instytucje opiekuńcze, heteroseksualny feminizm, 1. poł. XX w. | ||
+ | #*# stadium wielonarodowe: multinacjonalizm - postmodernizm; forma rodziny - "rodzina", gospodarstwo domowe zarządzane przez kobietę, eksplozja feminizmów | ||
+ | #* ekonomia chałupnictwa: robotyka i strukturalne bezrobocie (czarne kobiety) | ||
+ | #* Nowe technologie powodują obumieranie życia publicznego. Rozrasta się stechnicyzowany establishment, czego kulturowe i ekonomiczne koszta ponosi większość, zwłaszcza kobiety | ||
+ | # Kobiety w układzie scalonym | ||
+ | #* społeczne umiejscowienia kobiety w rozwiniętym kapitalizmie: | ||
+ | #** Dom: zarządzany przez kobiety, odrodzenie w warunkach domowych eksploatacji nisko opłacanych pracowników; wymuszona rodzina nuklearna | ||
+ | #** Rynek: konsumpcyjna praca kobiet zmuszonych do wykupywania nadwyżki produkcji | ||
+ | #** Płatna praca: rasowy i płciowy podział pracy, wzrost uczestnictwa kobiet kolorowych, elastycznych czas pracy, nadgodziny, prace dorywcze | ||
+ | #** Państwo: erozja państwa opiekuńczego, wzrastający nadzór i kontrola, prywatyzacja życia materialnego i ideologicznego, również sfery militarnej, wzajemna niewidzialność grup społecznych | ||
+ | #** Szkoła: kapitał technologiczny coraz bardziej wypływa na kształt edukacji | ||
+ | #** Szpital kliniczny: zintensyfikowana relacja ciało-maszyna | ||
+ | #** Kościół: połączenie elektronicznego kapitału i zautomatyzowanych bogów | ||
+ | #* informatyka dominacji: intensyfikacja poczucia zagrożenia połączone z upadkiem zabezpieczeń dla najbardziej potrzebujących, s. 76 | ||
+ | # Cyborgi: mit politycznej tożsamości | ||
+ | #* Inspiracja: pisarze SF to bajkopisarze, teoretycy cyborgów | ||
+ | #* Mary Douglas: rola wyobrażeń cielesnych | ||
+ | #* Luce Irigary, Monique Wittig - pisanie ciała | ||
+ | #* Susan Griffin, Audre Lorde, Adrienne Rich: zachowują różnicę między organizmem a maszyną | ||
+ | #* kobieta kolorowa, s. 79 | ||
+ | #** tożsamość cyborga, połączenie tożsamości outsiderów; siostra outsider | ||
+ | #** pisanie ma szczególne znaczenie dla skolonizowanych kobiet, jako tradycyjnie fallogocentryczne, s. 79 | ||
+ | #** dualizmy to narzędzia dominacji: ja/inny, umysł/ciało, kultura/natura, męskie/kobiece, cywilizacja/prymityw, rzeczywistość/pozór, całość/część, podmiot/źródło, działający/wytwór, aktywny/pasywny, dobry/zły, prawda/złudzenie, totalność/część, Bóg/człowiek. | ||
+ | #** Zaawansowana technologia podważa dualizmy: cyborgi z Blade Runner, s. 82 | ||
+ | #* potwory w feministycznej SF, s. 83 | ||
+ | #** męski poród, karmienie przez mężczyzn - u cyborgów tożsamości płciowe są płynne, s. 86 | ||
+ | #** cyborgi się nie rozmnażają, ale regenerują | ||
+ | #* cyborgi to wyjście z bagna dualizmów, s. 87 | ||
− | + | ==Agamben, Homo sacer== | |
+ | * Homo sacer. Suwerenna władza i nagie życie | ||
+ | * dwa pojęcia życia u Greków | ||
+ | ** dzoe - wspólne zwierzętom, ludziom, bogom | ||
+ | ** bios - forma życia właściwa jednostce lub grupie | ||
+ | * Platon, Fileb: 3 rodzaje życia | ||
+ | * Arystoteles, Etyka nikomachejska: życie kontemplacyjne filozofa (bios theoretikos), życie oddane przyjemności (bios apolaustikos), życie polityczne (bios politikos) | ||
+ | * Arystoteles: celem państwa jest dobre życie | ||
+ | * Foucault: przejście od państwa terytorialnego do państwa populacji; stąd przywiązanie do biologicznego zdrowia narodu (bio-władza), s. 12 | ||
+ | * dzoe - nagie życie (la nuda vida) wkracza do polityki | ||
+ | * Foucault - odrzuca model instytucjonalny w analizie władzy, bada sposoby, w jakie władza wkracza w ciało i życie, s. 14 | ||
+ | * Foucault, dwa aspekty władzy, podwójne pęta polityczne: techniki polityczne (procedury totalizujące), techniki siebie (techniki indywidualizacji) | ||
+ | * tych dwóch aspektów nie da się oddzielić, jądrem władzy jest wpisywanie nagiego życia w sferę polityczną; pierwotnym osiągnięciem władzy jest wytworzenie biopolitycznego ciała, s. 17 | ||
+ | * celem państwa jest upolitycznienie nagiego życia | ||
+ | * Arystoteles, Polityka: człowiek jako jedyny z istot żyjących obdarzony jest mową; tylko człowiek odróżnia dobro i zło | ||
+ | * opozycja dzoe/bios, nagie życie/istnienie polityczne fundament zachodniej polityki | ||
+ | * homo sacer prowadzi nagie życie, daje się zabić, nie daje się poświęcić | ||
+ | * w demokracji starożytnej jedyne włączenie dzoe to był wyłączenie (możliwość zabicia) | ||
+ | * nowożytna demokracja stara się przywrócić rangę dzoe, s. 21 | ||
+ | * współcześnie upadek demokracji, zmierza ku totalitaryzmowi (Tocqueville, Debord) | ||
==Agamben, Co zostaje z Auschwitz== | ==Agamben, Co zostaje z Auschwitz== | ||
* "Muzułman" jako rezygnacja z człowieczeństwa, żywy trup, s. 41 | * "Muzułman" jako rezygnacja z człowieczeństwa, żywy trup, s. 41 | ||
+ | |||
==Agamben, Otwarte== | ==Agamben, Otwarte== | ||
# Teromorio | # Teromorio | ||
Linia 112: | Linia 254: | ||
* Więc poznanie humanistyczne formuje, współkształtuje, zmienia to, do czego się odnosi (Petitmengin, Reddy) | * Więc poznanie humanistyczne formuje, współkształtuje, zmienia to, do czego się odnosi (Petitmengin, Reddy) | ||
* W klasycznym modelu kształcenia pracowano na tekstach zdekontekstualizowanych, stanowiących rezerwuar uniwersalnych tematów | * W klasycznym modelu kształcenia pracowano na tekstach zdekontekstualizowanych, stanowiących rezerwuar uniwersalnych tematów | ||
− | * W modelu badania kultury | + | * W modelu badania kultury tekst staje się samocelowym przedmiotem (Bourdieu) |
** David Olson: tekst się odempirycznia (tekst jest maszyną Mumforda) | ** David Olson: tekst się odempirycznia (tekst jest maszyną Mumforda) | ||
** Latour: tekst jako laboratorium - "izolowany układ zamknięty" - podstawowy zabieg przyrodoznawstwa | ** Latour: tekst jako laboratorium - "izolowany układ zamknięty" - podstawowy zabieg przyrodoznawstwa | ||
Linia 156: | Linia 298: | ||
* nasza relacja do innych gatunków towarzyszących: pasożyty, bakterie, grzyby | * nasza relacja do innych gatunków towarzyszących: pasożyty, bakterie, grzyby | ||
* Ann Game: szanować odmienność koni | * Ann Game: szanować odmienność koni | ||
− | * Calarco: nie podtrzymywać rozróżnienia człowiek-zwierzę | + | * Matthew Calarco: nie podtrzymywać rozróżnienia człowiek-zwierzę |
* Derrida: debata o nieciągłości, pęknięciu między ludźmi i zwierzętami nieciekawa; trzeba badać: | * Derrida: debata o nieciągłości, pęknięciu między ludźmi i zwierzętami nieciekawa; trzeba badać: | ||
** formę tej granicy, która nie jest wyraźna | ** formę tej granicy, która nie jest wyraźna | ||
Linia 396: | Linia 538: | ||
* zmiana optyki: "Celem dotychczasowej refleksji o zwierzętach w kulturze było odkrywanie czegoś istotnego o ludzkiej naturze. Posthumanizm z tym zrywa" | * zmiana optyki: "Celem dotychczasowej refleksji o zwierzętach w kulturze było odkrywanie czegoś istotnego o ludzkiej naturze. Posthumanizm z tym zrywa" | ||
* Badania nad naczelnymi: Jane Goodall szympansy, Dian Fossey – goryle, Birutė Galdikas - orangutany | * Badania nad naczelnymi: Jane Goodall szympansy, Dian Fossey – goryle, Birutė Galdikas - orangutany | ||
− | * | + | * Agamben, Otwarte |
* B. Latour | * B. Latour | ||
* Wolfe, geneza posthumanizmu: | * Wolfe, geneza posthumanizmu: | ||
Linia 410: | Linia 552: | ||
==Grochowski== | ==Grochowski== | ||
− | * Nietzsche, epizod | + | * Nietzsche, epizod turyński |
* J. Ortega y Gasset, Dehumanizacja sztuki | * J. Ortega y Gasset, Dehumanizacja sztuki | ||
* Bruno Schulz: naruszenie antropocentrycznej rutyny | * Bruno Schulz: naruszenie antropocentrycznej rutyny | ||
Linia 434: | Linia 576: | ||
===Bibliografia polska=== | ===Bibliografia polska=== | ||
====Książki==== | ====Książki==== | ||
+ | * Giorgio Agamben, Homo sacer. Suwerenna władza i nagie życie, przeł. M. Salwa, Prószyński i S-ka, Warszawa 2008. | ||
* M. Bakke, Bio-transfiguracje. Sztuka i estetyka posthumanizmu., Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Seria Filozofia i logika nr 111, Poznań 2015 | * M. Bakke, Bio-transfiguracje. Sztuka i estetyka posthumanizmu., Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Seria Filozofia i logika nr 111, Poznań 2015 | ||
* Anna Barcz, Posthumanizm i znaczenie zwierzęcych narracji w literaturze, w: jej, Realizm ekologiczny, 2016 | * Anna Barcz, Posthumanizm i znaczenie zwierzęcych narracji w literaturze, w: jej, Realizm ekologiczny, 2016 | ||
Linia 451: | Linia 594: | ||
====Artykuły w czasopismach==== | ====Artykuły w czasopismach==== | ||
+ | * Giorgio Agamben, Otwarte \(fragmenty\), przeł. P. Mościcki, „Krytyka Polityczna” lato 2008 nr 15 | ||
* Krzysztof Hoffman, Posthumanizm według Pramoda K. Nayara, "Czas kultury" 2014 nr 3. https://czaskultury.pl/wp-content/uploads/woocommerce_uploads/2021/03/153_161_Posthumanizm-zlltew.pdf | * Krzysztof Hoffman, Posthumanizm według Pramoda K. Nayara, "Czas kultury" 2014 nr 3. https://czaskultury.pl/wp-content/uploads/woocommerce_uploads/2021/03/153_161_Posthumanizm-zlltew.pdf | ||
* P. Zawojski, Posthumanizm, czyli humanizm naszych czasów, „Kultura i Historia”, 2017, nr 32 | * P. Zawojski, Posthumanizm, czyli humanizm naszych czasów, „Kultura i Historia”, 2017, nr 32 | ||
Linia 458: | Linia 602: | ||
* Piotr Bogalecki, Od kukły do cyborga, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. + | * Piotr Bogalecki, Od kukły do cyborga, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. + | ||
* Olga Cielemęcka, Angelus Novus spogląda w przyszłość. O antyhumanizmie, który zwycięża nicość, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. + | * Olga Cielemęcka, Angelus Novus spogląda w przyszłość. O antyhumanizmie, który zwycięża nicość, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. + | ||
+ | * Ewa Domańska, Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. + | ||
* Grażyna Gajewska, O przedmiotach nacechowanych erotycznie z perspektywy studiów nad rzeczami, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. + | * Grażyna Gajewska, O przedmiotach nacechowanych erotycznie z perspektywy studiów nad rzeczami, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. + | ||
* Grzegorz Grochowski, Ubi leones, "Teksty Drugie" 2013 nr 1-2 + | * Grzegorz Grochowski, Ubi leones, "Teksty Drugie" 2013 nr 1-2 + | ||
Linia 463: | Linia 608: | ||
* Aleksandra Ubertowska, Natura u kresu (ekocyd). Podmiotowość po katastrofie, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. + | * Aleksandra Ubertowska, Natura u kresu (ekocyd). Podmiotowość po katastrofie, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. + | ||
* Cary Wolfe, Animal studies, dyscyplinarność i post(humanizm), „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. + | * Cary Wolfe, Animal studies, dyscyplinarność i post(humanizm), „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. + | ||
+ | * Joanna Żylińska, Bioetyka inaczej, czyli o tym, jak współżyć z maszynami, ludźmi i innymi zwierzętami, przeł. A. Barcz, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. + | ||
===Bibliografia zagraniczna=== | ===Bibliografia zagraniczna=== | ||
+ | * Rosi Braidotti, The Posthuman, Polity Press, 2013. | ||
* J. Derrida, Kres człowieka, przeł. P. Pieniążek, w: J. Derrida, Marginesy filozofii, Warszawa 2002. | * J. Derrida, Kres człowieka, przeł. P. Pieniążek, w: J. Derrida, Marginesy filozofii, Warszawa 2002. | ||
* J. Derrida, L'Animal que donc je suis | * J. Derrida, L'Animal que donc je suis |
Aktualna wersja na dzień 16:51, 4 cze 2023
Spis treści
Bruno Latour
- Przedmioty także posiadają sprawczość
- świat społeczny jest krajobrazem górskim, pełnym hierarchii, asymetrii i nierówności, s. 525
- model przeciwstawny: świat płaski jak boisko, każdy ma taką samą szansę na przedstawienie swej własnej metafizyki
- nierówności społeczne biorą się stąd, że działają również inne typy aktorów niż społeczne, s. 527
- Typy działających aktorów powinny zostać rozszerzone
- ANT, to, co społeczne: chwilowe powiązanie, które łączy elementy razem i tworzy nowe kształty, s. 528
- to, co społeczne w socjologii
- lokalne, dynamiczne interakcje
- siła trwała i dalekosiężna
- Co zapewnia trwałość powiązań społecznych? Socjologowie: trwałość samego społeczeństwa - tautologia, s. 531
- Faktycznie trwałość agregatów społecznych zapewniają rzeczy, s. 532
- Pawiany Shirley Strum
- pawiany są dla siebie miłe, brak hierarchii dominacji, oddziałują na siebie jedynie w sposób pozytywny (mycie, bycie blisko, dobra wola, współpraca), agresja nie jest instrumentem regulowania relacji społecznych, s. 535
- pawiany ponoszą ogromne koszty podtrzymywania więzi społecznych, ponieważ nie posiadają rzeczy
- Sprawić, by przedmioty uczestniczyły w przebiegu działania
- Wiara, że agregaty społeczne istnieją dzięki "siłom społecznym", sprawia, że przedmioty stają się niewidzialne, s. 536
- mówi się, że czajnik gotuje wodę, nóż kroi mięso, młotek wbija gwóźdź
- ale jednak tradycyjnie działania ogranicza się do ludzkiej intencjonalności
- ANT: aktant, aktor - każda rzecz, która coś zmienia w sytuacji i wprowadza różnicę w przebiegu działania innego przedmiotu, s. 537
- różnicę wprowadzają: młotek przy wbijaniu gwoździ, czajnik przy gotowaniu wody, ubrania, przy wyjściu na ulicę, zmiana kanału z użyciem pilot i bez niego
- przedmioty są uczestnikami przebiegu działań
- między niebytem i pełną sprawczością istnieje stanów pośrednich
- czynniki pozaludzkie, s. 539
- istota ANT: przedmioty nie tylko są pełnoprawnymi aktorami, lecz objaśniają przygniatające siły i asymetrie społeczne
- tradycyjna socjologia: przedmioty jedynie symbolizują władzę
- Durkheim: przedmioty są tworzywem działania siły społecznej, ale same żadnej siły nie posiadają, s. 540
- przedmioty w socjologii były niewidzialne i zmarginalizowane, choć wykonywały swą pracę jak pokorni służący, s. 541
- ANT: socjologia nakierowana na przedmiot
- Przedmioty pomagają wyśledzić połączenia społeczne tylko sporadycznie
- tradycyjnie rozróżnia się przyczynowość fizykalną (odziaływanie ognia na fosfor) i przyczynowość mentalną (zapalenie zapałki w celu podpalenia papierosa), s. 542
- zbiorowość (zamiast społeczeństwo) - projekt splatania nowych bytów z przedmiotów
- społeczeństwo - całość posplatanych przedmiotów i relacji społecznych
- każde działanie to powiązanie ludzi i przedmiotów, s. 543
- odróżnienie powiązań materialnych i społecznych to jak opisywanie bitwy przez badanie grupy nagich żołnierzy i osobno wyposażenia: mundurów, broni, dokumentów, czołgów
- technologie intelektualne: dokumenty, pisma, wykresy, kartoteki, zszywki, mapy
- nie da się odróżnić przyczynowości mentalnej i fizykalnej, przykład: zmniejszenie prędkości auta przed garbem vs. zmniejszenie prędkości auta przez znakiem ograniczenia
- Lista sytuacji, w których działanie przedmiotu daje się łatwo zauważyć
- Samuel Butler, Erewhon: przedmiotom dobrze wychodzi wywoływanie skutków w milczeniu, s. 549
- przedmioty mają tendencję do przechodzenie w tło, tym większą, im są ważniejsze
- sposoby zwiększania widoczności przedmiotów
- badanie innowacji technicznych
- badania narzędzi archaicznych, egzotycznych, tajemniczych
- awarie, wypadki, strajki (prom Columbia)
- odtwarzanie czasów, gdy narzędzia i przedmioty powstawały
- fikcja, historia kontrfaktyczna, eksperyment myślowy
- Kto zapomina o relacjach władzy?
- "zawiłe przywiązanie naczelnych do przedmiotów przez ostatnie milion lat", s. 555
- tradycyjne oddzielenie naturalnego i społecznego/symbolicznego: wbicie gwoździa nie jest społeczne, ale obraz sierpa i młota są społeczne
- każdy przedmiot podzielono sztucznie na dwie części
- determinizm techniczny vs determinizm społeczny (silnik parowy - odbicie angielskiego kapitalizmu), s. 556
- Ignorując sprawstwo rzeczy i zrzucając wszystko na karb społecznej inercji socjologowie ukrywają przyczyny nierówności społecznych, s. 559
Donna Haraway
- A Cyborg Manifesto: Science, Technology, and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Century, 1985
- Ironiczny sen o wspólnym języku dla kobiet w układzie scalonym
- cel artykułu: stworzenie mitu politycznego ironicznego, feministycznego, socjalistycznego, materialistycznego
- cyborg: organizm cybernetyczny, hybryda maszyny i organizmu, wytwór rzeczywistości społecznej i fikcji
- biopolityka Foucaulta to przeczucie nadejścia polityki cyborgów
- mit o cyborgu: pod koniec XX wieku wszyscy jesteśmy cyborgami
- tradycja zachodnia (rasistowski, zdominowany przez mężczyzn kapitalizm; eksploatacja natury): maszyna to przeciwieństwo organizmu
- cyborg - świat postpłciowy, wymyka się tradycyjnym rolom płciowym i erotycznym, ironia i perwersja, antyutopijność
- trzy akty przekroczenia; zniesienie granicy:
- między ludźmi a zwierzętami, s. 52: teoria ewolucji, nauka chrześcijańskiego kreacjonizmu w szkołach to jak molestowanie dzieci
- między organizmami i maszynami, s. 53: współczesne maszyny są żywe
- między fizycznym a niefizycznym, s. 54: nowoczesna maszyny są miniaturowe, eteryczne, czyste, lekkie, niewidzialne, oparte na falach elektromagnetycznych
- Pęknięte tożsamości
- tożsamości są trudne do określenia, wydają się sprzeczne, cząstkowe, strategiczne
- płeć, rasa, świadomość klasowa są wytworami patriarchatu, kolonializmu, rasizmu i kapitalizmu, s. 56
- zamiast tożsamości - powinowactwo przekonań, s. 57
- Chela Sandoval: brak tożsamości kolorowej kobiety, nie jest ona reprezentowana ani jako kobieta, ani jako czarnoskóry, ani jako Meksykanin, s. 57
- Katie King: każdy rodzaj feminizmu uważa się za cel feminizmu, próbuje wchłonąć inne feminizmy, tworząc własne systematyzacje
- feminizm marksistowski musiał zmienić definicję pracy, tak aby obejmowała ona również kobiety
- Cahterine MacKinnon: kobieta nie istnieje jako podmiot, ponieważ zostaje stworzona przez seksualne zawłaszczenie i męskie pożądanie, s. 61
- biały feminizm nic nie wspominał o rasie, s. 62
- propozycja Haraway:
- feminizm socjalistyczny - struktura: klasa/praca zarobkowa/alienacja, praca, reprodukcja, płeć, rasa
- feminizm radykalny - struktura: płciowość (gender)/seksualne zawłaszczenie/urzeczowienie, płeć, praca, reprodukcja, rasa
- Julia Kristeva: kobiety jako grupa pojawiły się dpiero po II wojnie, tak jak np. młodzież
- Informatyka dominacji
- obecnie przejście od społeczeństwa organicznego i industrialnego do polimorficznego systemu informatycznego, s. 63
- od reprezentacji do symulacji
- od powieści mieszczańskiej do SF, od realizmu do postmodernizmu
- od organizmu do komponentów bionicznych
- od fizjologii do inżynierii komunikacji
- od higieny do zarządzania stresem
- od reprodukcji do replikacji
- od organicznej specjalizacji ról płciowych do optymalnych strategii genetycznych
- od naukowego zarządzania fabryki do telepracy
- od opozycji natura/kultura do pola różnicy
- od Freuda do Lacana
- od umysłu do sztucznej inteligencji
- od białego kapitalistycznego patriarchatu do informatyki dominacji
- zamiast ról płciowych myślimy o reprodukcji seksualnej jako jednego z wielu rodzajów strategii reprodukcyjnej
- rasizm i kolonializm zostaje przełożony na język rozwoju, niedorozwoju, wskaźników i modernizacji, s. 65
- obecna sytuacja kobiet to ich integracja/eksploatacja w światowym systemie produkcji/reprodukcji i komunikacji (informatyka dominacji)
- technologie komunikacyjne i biotechnologie to narzędzie do modelowania naszych (kobiet) ciał
- metafora C3I: dowodzenie-kontrola-komunikacja-wywiad - wojskowy model komunikacji
- rola mikroelektroniki: podstawa komunikacji, symulakrów, podziału pracy, konstrukcji ciał, ewangelizacji etc.
- Rachel Grossman: miejsce kobiet w układzie scalonym - kobiety są ukształtowane przez technologie mikroelektroniczne
- obecnie przejście od społeczeństwa organicznego i industrialnego do polimorficznego systemu informatycznego, s. 63
- Ekonomia chałupnictwa
- Richard Gordon: ekonomia chałupnictwa - nowa sytuacja zawodowa, niegdyś typowa dla kobiet, podatna na zranienie, montaż i demontaż, rezerwa siły roboczej, raczej służący niż pracownik, nieograniczony czas pracy, obniżanie kwalifikacji, s. 69;
- ekonomia chałupnictwa możliwa dzięki nowym technologiom, pozwoliły one znieść związki zawodowe poprzez rozproszenie i decentralizacją
- feminizacja biedy - załamanie się państwa dobrobytu, ekonomia chałupnictwa, stałe miejsca pracy to wyjątek
- USA: młode czarne kobiety, które uniknęły niskopłatnych prac służby domowej i pracują jako urzędniczki, poddawane są presji
- trzy stadia kapitalizmu (Jameson), s. 71:
- stadium handlowe/wczesnoprzemysłowe: nacjonalizm - realizm; forma rodziny - patriarchalna rodzina nuklearna, sfera prywatna/publiczna, biała, mieszczańska ideologia rozłączonych sfer, anglo-amerykański mieszczański feminizm z XIX w.
- stadium monopolowe: imperializm - modernizm; forma rodziny - nowoczesna rodzina, państwo dobrobytu, instytucje opiekuńcze, heteroseksualny feminizm, 1. poł. XX w.
- stadium wielonarodowe: multinacjonalizm - postmodernizm; forma rodziny - "rodzina", gospodarstwo domowe zarządzane przez kobietę, eksplozja feminizmów
- ekonomia chałupnictwa: robotyka i strukturalne bezrobocie (czarne kobiety)
- Nowe technologie powodują obumieranie życia publicznego. Rozrasta się stechnicyzowany establishment, czego kulturowe i ekonomiczne koszta ponosi większość, zwłaszcza kobiety
- Kobiety w układzie scalonym
- społeczne umiejscowienia kobiety w rozwiniętym kapitalizmie:
- Dom: zarządzany przez kobiety, odrodzenie w warunkach domowych eksploatacji nisko opłacanych pracowników; wymuszona rodzina nuklearna
- Rynek: konsumpcyjna praca kobiet zmuszonych do wykupywania nadwyżki produkcji
- Płatna praca: rasowy i płciowy podział pracy, wzrost uczestnictwa kobiet kolorowych, elastycznych czas pracy, nadgodziny, prace dorywcze
- Państwo: erozja państwa opiekuńczego, wzrastający nadzór i kontrola, prywatyzacja życia materialnego i ideologicznego, również sfery militarnej, wzajemna niewidzialność grup społecznych
- Szkoła: kapitał technologiczny coraz bardziej wypływa na kształt edukacji
- Szpital kliniczny: zintensyfikowana relacja ciało-maszyna
- Kościół: połączenie elektronicznego kapitału i zautomatyzowanych bogów
- informatyka dominacji: intensyfikacja poczucia zagrożenia połączone z upadkiem zabezpieczeń dla najbardziej potrzebujących, s. 76
- społeczne umiejscowienia kobiety w rozwiniętym kapitalizmie:
- Cyborgi: mit politycznej tożsamości
- Inspiracja: pisarze SF to bajkopisarze, teoretycy cyborgów
- Mary Douglas: rola wyobrażeń cielesnych
- Luce Irigary, Monique Wittig - pisanie ciała
- Susan Griffin, Audre Lorde, Adrienne Rich: zachowują różnicę między organizmem a maszyną
- kobieta kolorowa, s. 79
- tożsamość cyborga, połączenie tożsamości outsiderów; siostra outsider
- pisanie ma szczególne znaczenie dla skolonizowanych kobiet, jako tradycyjnie fallogocentryczne, s. 79
- dualizmy to narzędzia dominacji: ja/inny, umysł/ciało, kultura/natura, męskie/kobiece, cywilizacja/prymityw, rzeczywistość/pozór, całość/część, podmiot/źródło, działający/wytwór, aktywny/pasywny, dobry/zły, prawda/złudzenie, totalność/część, Bóg/człowiek.
- Zaawansowana technologia podważa dualizmy: cyborgi z Blade Runner, s. 82
- potwory w feministycznej SF, s. 83
- męski poród, karmienie przez mężczyzn - u cyborgów tożsamości płciowe są płynne, s. 86
- cyborgi się nie rozmnażają, ale regenerują
- cyborgi to wyjście z bagna dualizmów, s. 87
Agamben, Homo sacer
- Homo sacer. Suwerenna władza i nagie życie
- dwa pojęcia życia u Greków
- dzoe - wspólne zwierzętom, ludziom, bogom
- bios - forma życia właściwa jednostce lub grupie
- Platon, Fileb: 3 rodzaje życia
- Arystoteles, Etyka nikomachejska: życie kontemplacyjne filozofa (bios theoretikos), życie oddane przyjemności (bios apolaustikos), życie polityczne (bios politikos)
- Arystoteles: celem państwa jest dobre życie
- Foucault: przejście od państwa terytorialnego do państwa populacji; stąd przywiązanie do biologicznego zdrowia narodu (bio-władza), s. 12
- dzoe - nagie życie (la nuda vida) wkracza do polityki
- Foucault - odrzuca model instytucjonalny w analizie władzy, bada sposoby, w jakie władza wkracza w ciało i życie, s. 14
- Foucault, dwa aspekty władzy, podwójne pęta polityczne: techniki polityczne (procedury totalizujące), techniki siebie (techniki indywidualizacji)
- tych dwóch aspektów nie da się oddzielić, jądrem władzy jest wpisywanie nagiego życia w sferę polityczną; pierwotnym osiągnięciem władzy jest wytworzenie biopolitycznego ciała, s. 17
- celem państwa jest upolitycznienie nagiego życia
- Arystoteles, Polityka: człowiek jako jedyny z istot żyjących obdarzony jest mową; tylko człowiek odróżnia dobro i zło
- opozycja dzoe/bios, nagie życie/istnienie polityczne fundament zachodniej polityki
- homo sacer prowadzi nagie życie, daje się zabić, nie daje się poświęcić
- w demokracji starożytnej jedyne włączenie dzoe to był wyłączenie (możliwość zabicia)
- nowożytna demokracja stara się przywrócić rangę dzoe, s. 21
- współcześnie upadek demokracji, zmierza ku totalitaryzmowi (Tocqueville, Debord)
Agamben, Co zostaje z Auschwitz
- "Muzułman" jako rezygnacja z człowieczeństwa, żywy trup, s. 41
Agamben, Otwarte
- Teromorio
- ilustracja z manuskryptu Biblii z XIII w. z Biblioteki Ambrozjańskiej: sprawiedliwi z głowami zwierząt
- "nell’ultimo giorno, i rapporti fra gli animali e gli uomini si comporranno in una nuova forma e l’uomo stesso si riconcilierà con la sua natura animale."
- Acefalo
- Georges Bataille: aporia między ludzkością i zwierzęcością
- Alexandre Kojève: zniknięcie człowieka to zniknięcie wojen i krwawych rewolucji, filozofii, ale zostaje sztuka, miłość, zabawa, czyli wszystko to, co czyni człowieka szczęśliwym
- Bataille w liście z 1937 nie godzi się na zwierzęcość jako cel rozwoju człowieka: ludzka negatywność przetrwa w formie erotyzmu, śmiechu, radości w obliczu śmierci (negatywność wg Hegla to działanie, więc będzie to negatywność bez zajęcia)
- Snob
- Kojève, 1968: gdy człowiek stanie się zwierzęciem, będzie śpiewał jak ptaki, bawił się jak szczeniaki, ale zniknie ludzki język, filozofia i mądrość sama
- Kojève po wizycie w USA: koniec historii już nastąpił, końcowe studium marksistowskiego komunizmu to USA: powrót człowieka do zwierzęcia już się dokonał
- Kojève po wizycie w Japonii: Japonia też jest post-historyczna, ale poszła inną drogą niż USA - zachowała swoją ludzkość, ale tutaj snobizm (ceremonia parzenia herbaty, teatr No) tworzy jeszcze radykalniejsze rozdzielenie między ludzkością i zwierzęcością; samobójstwo (sepuku, kamikaze) jest również skutkiem snobizmu
- żadne zwierzę nie może być snobem, jeśli zatem nastąpi japonizacja zachodu, człowiek przetrwa
- posthistoryczna figura człowieka przywołuje millenaryzm, tysiącletnie rządy mesjasza
- człowiek nie jest biologicznie zdeterminowany, ale jest polem napięć między zwierzęcością antropoforyczną i ludzkością, którą się w nią wciela
- człowiek może zapanować nad zwierzęcością, człowiek jest śmiertelną chorobą zwierzęcia
- Misterium disiunctionis
- brak definicji pojęcia życia, zawsze musi być z czymś łączone lub odróżniane
- Arystoteles, O duszy: życie, władza wegetatywna to ta część duszy, którą posiadają również rośliny
- Bichat, Fizjologiczne badania nad życiem i śmiercią:
- życie zwierzęce (relacja ze światem zewnętrznym) vs życie organiczne (fizjologia)
- dwoje zwierząt w człowieku: zwierzę wewnętrzne (organiczne) vs zwierzę zewnętrzne (w pełni zwierzęce)
- życie wegetatywne (zwierzęce) vs życie w relacji (ludzkie)
- życie wegetatywne staje się przedmiotem biowładzy (Foucault)
- tradycyjnie: człowiek to połączenie pierwiastka zwierzęcego (ciała) i boskiego (duszy)
- tymczasem: człowiek to rozłączenie duszy i ciała
- Maszyna antropologiczna
- Emile du Bois-Reymond, Akademia Nauk, Berlin: siedem zagadek świata (m.in. pochodzenie człowieka)
- Ernst Haeckel, Die Weltratsel, 1899: wg Darwina człowiek pochodzi od małpy
- Ernst Haeckel, Antropogenie, 1874: ewolucja człowieka od ryb po małpy; człowiek-małpa (Affenmensch, Pithekanthropus alalus)
- Eugen Dubois, 1891, Jawa: odkrywa kości pithekantropusa erectusa - wg Haeckla - brakujące ogniwo, sprachloser Urmensch (homo alalus)
- Heymann Steinthal, badania nad judaizmem: człowiek bez języka jest fikcją, człowiek jest zawsze zwierzęcym człowiekiem, nie zaś ludzkim zwierzęciem
- maszyna antropologiczna, dwa warianty:
- starożytna maszyna antropologiczna: humanizacja zwierzęcia, wnętrze jest włączeniem zewnętrza (małpolud, dzikie dziecko, homo ferus, niewolnik barbarzyńca, obcy)
- nowożytna maszyna antropologiczna: animalizuje człowieka, zewnętrze jest wykluczonym wnętrzem (co prowadzi do dehumanizacji Żydów i osób w śpiączce)
- Antropogeneza
- maszyna antropologiczna w zachodniej filozofii
- Antropogeneza wskutek dzielenia i łączenia ludzkiego i zwierzęcego, podział we wnętrzu człowieka
- Ontologia to nie niewinna dyscyplina akademicka, ale fundamentalna operacja, która umożliwia antropogenezę
- Otwarte człowieka jest rodzaje zwierzęcej nieotwartości
- Świat człowieka otwiera się przez zawieszenie zwierzęcości, więc byt jest przeniknięty nicością
- Polityka zachodnia jest biopolityką, a jej naczelnym konfliktem politycznym jest konflikt między zwierzęcością a człowieczeństwem
- Kres filozofii, osiągnięcie epokowego celu bytu - maszyna antropologiczna pracuje dziś na jałowym biegu
- Dwa możliwe scenariusze
- człowiek posthistoryczny opanowuje swą zwierzęcość za pomocą techniki
- człowiek bierze na własność swą zwierzęcość
- maszyna antropologiczna w zachodniej filozofii
- Między
- Walter Benjamin, 1923, odrzuca maszynę antropologiczną: natura jest zamknięta i pogrążona w mrokach nocy, historia to sfera objawienia
- Walter Benjamin: idee i dzieła sztuki to też natura (nie są historyczne)
- Paweł: natura oczekuje zbawienia
- gnostycyzm: rozdział natury i zbawienia
- Jacob Taubes: Benjamin jest takim samym gnostykiem jak Marcjon
- Walter Benjamin, "ocalona noc": natura przywrócona samej sobie, "niezbawialna", szczęście przemijającej egzystencji światowej
- Walter Benjamin: technika to nie opanowanie natury, ale zapanowanie nad stosunkami między naturą a ludzkością - ani człowiek nie panuje nad naturą, ani natura nie panuje nad człowiekiem - maszyna antropologiczna w stanie spoczynku
- Walter Benjamin: życie wyzwolone od natury traci swoją tajemnicę; wyzwolenie odbywa się przez spełnienie seksualne, które odcina od tajemnicy życia
- Poza byciem
- Bazylides, II w., Egipt, komentarze do Ewangelii
- Paweł, List do Rzymian: natura jęczy w bólach w oczekiwaniu na zbawienie
- Bazylides: niezbawialne życie naturalne jest szczęśliwe dzięki "wielkiej niewiedzy" o rzeczach lepszych i wyższych
- Rene Massat, 1948: wg Jarry'ego rozdzielenie w sobie natury ludzkiej i zwierzęcej uwalnia głęboki sens życia
- łac. ignosco - "nie wiedzieć", ale też "wybaczyć"
- dopiero człowiek potrafi wypowiedzieć bycie, uwolnić bycie, ujawnić byt
- zwierzę znajduje się na zewnątrz bycia
- Sprawiedliwi z głowami zwierząt z to figura zbawienia przez "wielką niewiedzę" i bycie poza byciem, poza historią: maszyna antropologiczna zostaje zatrzymana
Nycz
- czynnościowa (operacyjna) teoria tekstu humanistycznego
- Wspólny obiekt, środek i rezultat badawczy dyscyplin nauk humanistycznych stanowi tekst
- Tekst, tekstowość, dyskursywność to podstawa humanistyki. To przyczyna jej marginalizacji, oddzielenia od praktyki
- trzy modele uniwersytetu (Bloom, Culler, Gumbrecht, LaCapra, Nussbaum, Readings, Said; Domańska, Kozielecki, Markowski, Rewers, Sławek, Zeidler-Janiszewska, Czerepaniak-Walczak):
- model formacyjny - ześrodkowany na podmiocie, starożytność, studia liberalia aż do kantowskiego "uniwersytetu rozumu" i humboldtowskiego "uniwersytetu kultury" - celem jest ukształtowanie jednostki ludzkiej
- model profesjonalny - skoncentrowany na przedmiocie, od 2. poł XIX w. do 2. poł XX w., u nas po dziś - celem jest badanie kultury i tekstów
- model innowacyjny - nacisk na technikę: odkrycia (nauki podstawowe) i wynalazki (nauki stosowane); model "rynkowy", "uniwersytet doskonałości" oparty na uniformizującej ewaluacji, techno-uniwersytet
- w techno-uniwersytecie humanistyka jest marginalizowana, oprócz dwóch nurtów:
- humanistyka kognitywna - neurohumanistyka, nowa humanistyka, badania przedpojęciowe i przeddyskursywne (Gottschall, Singerland, Wilson)
- humanistyka cyfrowa - technologia cyfrowa jako źródło przemian o konsekwencjach praktycznych (Burdick, McGann, Schnapp i Presner)
- apologia humanistyki dziś analogiczna do modeli uniwersytetu
- jako kształcenia jednostek: Bloom, Gadamer, Nussbaum, Readings
- jako systematyczne badanie kultury: Fish, Gumbrecht, Said, Waters
- jako technika: Stiegler, Hayles, Debray, Berry
- Culler, krytyka modelu formacyjnego: wytwarza nierówności (profesor nie walczy)
- kwestia innowacyjności badań nad tekstami i badań wytwarzających teksty
- pięć uprawnionych, ale nieinnowacyjnych tendencji:
- reprodukowanie cudzych wyników
- proklamowanie własnego stanowiska bez uzasadnienia
- koncentracja na doskonaleniu metodologii bez zastosowania w praktyce
- wypełnianie "luk" przy pomocy rutynowej procedury badawczej
- rozwiązywanie problemów cząstkowych przy pomijaniu kwestii zasadniczych
- większość prac badawczych pod to podpada
Specyfika humanistyki
- Stefan Czarnowski, Kultura (1938): poznanie kultury jest także kulturą
- demarkacja między naukami przyrodniczymi i naukami humanistycznymi: " poznanie przyrody (zastrzec trzeba: w standardowych praktykach i poglądach przyrodoznawców) nie stanowi części przyrody. Natomiast poznanie kultury stanowi część kultury – i to jest cecha, która w zasadniczy sposób odróżnia badające je nauki od tzw. nauk ścisłych; nauki te zwano naukami o duchu, naukami o kulturze czy po prostu humanistyką. Te pierwsze zajmują się rzeczami, które po prostu są; te drugie – rzeczami, które mają znaczenie.", s. 245
- „Poznanie kultury jest także kulturą”: "wiedza o przedmiocie oraz sposób jej osiągania stają się w tym przypadku częścią (aspektem, wymiarem) poznawanego przedmiotu. Twórczość kulturowa ma komponent poznawczy, kulturowe poznanie zaś – komponent twórczy, bo „formuje” czy „wzbogaca”, a więc zmienia (przynajmniej do pewnego stopnia czy w pewnej mierze) poznawany przedmiot.", s. 245
- Więc poznanie humanistyczne formuje, współkształtuje, zmienia to, do czego się odnosi (Petitmengin, Reddy)
- W klasycznym modelu kształcenia pracowano na tekstach zdekontekstualizowanych, stanowiących rezerwuar uniwersalnych tematów
- W modelu badania kultury tekst staje się samocelowym przedmiotem (Bourdieu)
- David Olson: tekst się odempirycznia (tekst jest maszyną Mumforda)
- Latour: tekst jako laboratorium - "izolowany układ zamknięty" - podstawowy zabieg przyrodoznawstwa
- redukuje złożoność przedmiotu, izolując od kontekstu, genezy, autora
- zakłada standardową procedurę analityczną
- prowadzi do powtarzalnych wyników
- legitymizowanych przez "wspólnotę interpretacyjną"
- W modelu techno-uniwersytetu tekst jest węzłem sieci relacji wiążącej i przekształcającej środowisko kulturowe, znaczenie jest cechą relacyjną
- Gilles Fauconnier: znaczenia językowe to instrukcje
- Dominique Maingeneau: literatura jest działaniem
- Trzy warianty humanistycznych praktyk tekstowych
- model pracy z tekstem - tradycja duchologiczno-hermenetyczna, tekst jako partner do rozmowy
- model pracy nad tekstem - tradycja filologiczno-strukturalna, tekst jako autonomiczny przedmiot badawczy
- model "pracy tekstem" - tradycja poetyki jako techniki (Arystoteles, Steiner, Bachtin, Adorno), tekst jako narzędzie konstruowania znaczenia
- Claire Petitmengin: poznanie jest konstruowaniem świata
- Schnapp i Presner, dwie fale humanistyki cyfrowej: ilościowa, automatyzująca, organizująca i jakościowa, interpretatywna, eksperymentalna, emotywna i wytwórcza
- tekst nie jest odizolowanym od świata pojemnikiem, ale laboratorium i węzłem otwartej sieci relacji między umysłem i światem
- Humberto Maturana, Francisco Varela: wszelkie działanie jest poznaniem, wszelkie poznanie jest działaniem
Żylińska
- Donna Haraway, When Species Meet, cztery rany w narcyzmie człowieka:
- rewolucja kopernikańska
- teoria ewolucji Darwina
- odkrycie nieświadomości przez Freuda
- rewolucja informatyczna/cyborgiczna
- Matthew Calarco: życie-ze-zwierzętami vs życie-jako-zwierzęta
- Paul Patton
- etyka międzygatunkowa/gatunków towarzyszących
- bioetyka
- tradycyjnie: zdrowie, zarządzanie życiem, etyczne dylematy medycyny
- alternatywa: relacje i więzi między ludźmi a zwierzętami i maszynami (filozofia Innego)
- trzy problemy studiów nad zwierzętami:
- humanizm języka, kultury, afektu, przemoc narzucenia (powrót tradycyjnych problemów etycznych)
- technicyzm
- przemoc jako wróg etyki
- Haraway, The Companion Species Manifesto, 2003:
- traktowanie na poważnie relacji pies-człowiek
- miłość jako źródło etycznego związku między gatunkami
- jednak miłość jest wartością ludzką
- Haraway, When Species Meet: bycie człowiekiem oznacza bycie kształtowanym przez zwierzęta
- J. Derrida, Animal que donc je suis: Derrida nagi przed własną kotką
- Haraway: Derrida używa kotki jako pretekstu do przypowiastki filozoficznej; Derrida przegapił zaproszenie do innych światów
- nasza relacja do innych gatunków towarzyszących: pasożyty, bakterie, grzyby
- Ann Game: szanować odmienność koni
- Matthew Calarco: nie podtrzymywać rozróżnienia człowiek-zwierzę
- Derrida: debata o nieciągłości, pęknięciu między ludźmi i zwierzętami nieciekawa; trzeba badać:
- formę tej granicy, która nie jest wyraźna
- jej historyczność
- heterogeniczną mnogość życia poza granicami człowieka
- przemoc jest konieczna, ale nie wyklucza odpowiedzialności
- Haraway: nie da się obronić tezy o specjalnym miejscu człowieka, jest to mit
- Haraway, Patton: tresura zwierząt, dyscyplinowanie - to jednak racjonalizowanie ludzkich preferencji
- zawieszenie między antropocentryzmem a przemocą
- alternatywna bioetyka jako fizjologiczna reakcja i moralna odpowiedzialność na obecność i potrzeby Innego (Levinas)
Wolfe
- studia nad zwierzętami
- posthumanizm
- dwie płaszczyzny analizy studiów nad zwierzętami:
- treść
- metodologia
- humanizm, liberalizm polityczny
- konteksty
- malejąca rola humanistyki
- przemiana roli uniwersytetu
- praca wiedzy (Alan Liu, The Laws of Cool, 2004)
- biopolityka, biowładza - szkoła frankfurcka (Marks, Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne, "istota gatunkowa"), Foucault, Agamben, Robert Esposito, Derrida, Judith Butler
- Agamben: bios vs zoe (Homo sacer)
Literaturoznawstwo i kulturoznawstwo w Stanach Zjednoczonych: historyzm, teoria i dyscyplinarność
- literaturoznawstwo i kulturoznawstwo na skraju dyscyplinarności (G. Graff, Professing Literature)
- dominacja historyzmu, Nowy Historyzm
- Thomas Pfau: porzucenie wielkich narracji nie pozwala dotrzeć do lokalnej transcendencji
- Thomas Pfau: metoda historyzmu
- aksjomat archiwum: odzyskiwanie "przeoczonych", "nowych" materiałów
- aksjomat kontekstualizmu: kontekstualizacja
- aksjomat pluralizmu: siła krytyki bierze się z wolnego rynku głosów
- aksjomat retroaktywnego wyzwolenia: profesjonalna krytyka prowadzi do sekularyzacji interpretacji i przywraca autentyczny, świecki rdzeń
- aksjomat krytyki jako gwarancji postępu historycznego: zmierzamy do liberalnej, oświeconej wspólnoty
- Majorie Levinson: "n o w y historyzm" i "nowy h i s t o r y z m"
- "n o w y historyzm" - 1. pokolenie, Stephen Greenblatt, Jerome McGann: forma i treści historyczne, estetyka, przyjemność
- "nowy h i s t o r y z m" - "nieszczęśni wyznawcy": dowolny tekst jest pretekstem do grzebania w archiwach
- Tilottamie Rajan: kulturoznawstwo przerodziło się z "decentryzującej innowacji" w "symbiozę z globalizacją"
- Tilottamie Rajan: "inkluzywne niedookreślenie" kulturoznawstwa pozwoliło na początku wejść na nowe obszary, ale obecnie jest zmorą, prowadzi do autoekspresji i polityki tożsamości (podobnie G. Spivak, Death of Discipline)
- historyzm ujmuje tekst-jako-parafrazę, samoprzejrzystość, całkowita komunikowalność (np. odwrócenie się od poezji), przez to kulturoznawstwo pełni funkcję normalizującą
- E. Rooney: historyzm cofa literaturoznawstwo do analizy tematycznej
- historyczność a historyzm
- historyczność: materialne, instytucjonalne siły badane
- historyzm: metody i protokoły wiedzy, służące do dyscyplinowania i uformowania materiałów
- Franco Moretti: większość książek znika na zawsze, dzisiejszy kanon literatury brytyjskiej XIX w., 200 pozycji, to pół procenta wydanych wówczas powieści
- Rooney, Wolfson: głównym problemem historyzmu jest estetyka marksistowska, instrumentalizacja form kultury na rzecz treści socjologicznych i historycznych
- Rajan: teoria destabilizuje dyscyplinarność, niczym "asystazja" u Schellinga, konflikt poszczególnych dyscyplin wiedzy i ich wzajemna destabilizacja
- Rajan: Foucault krytykuje nauki o człowieku, które są "fuzją przedsiębiorstw"
Czym są dyscypliny?
- Foucault: dyscypliny ustanawiają swoje przedmioty badania
- John Rajchman: Foucault - historie nominalistyczne, historie nie rzeczy, ale pojęć, kategorii i technik
- Luhmann, Foucault: nie istnieje społeczeństwo jako całość, ani nauka jako całość
- Luhmann: współczesna racjonalność wytwarza asystazję
- Luhmann odchodzi od filozofii w stronę "superteorii" społeczeństwa
- Niklas Luhmann, Systemy społeczne
- Humbert Maturana, Francisco Vareli, biologowie; pozorny paradoks systemów - są zarazem otwarte i zamknięte
- Luhmann: dyscypliny naukowe to elementy systemu społecznego edukacji
- system vs środowisko: nacisk środowiska prowadzi do wzrostu wewnętrznego zróżnicowania w ramach samego systemu
- system może stać się środowiskiem (np. system prawny)
- Luhmann: obserwacje mogą być dokonywane z zewnątrz systemu przez obserwatora drugiego stopnia, który sam z kolei jest ślepy na cechy jego własnego systemu
- trzy wnioski z analizy Luhmanna:
- specyfika dyscyplin nie opiera sią na przedmiotach zainteresowania, ale na właściwych jej protokołach, dyskursach, komunikacja, obserwacja
- nauka jest "semantycznie przeciążona", bo nie jest w stanie odtworzyć złożoności rzeczywistości
- uniwersalizacja nauk może się dokonać tylko przez specyfikację i specjalizacją
- dyscypliny nie są konstytuowane ani przez obiekty, ani przez osoby, ale przez praktyki komunikacyjne
Zwierzę w animal studies albo posthumanizm
- animal studies: nie interdyscyplinarność, lecz multidyscyplinarność/transdyscyplinarność
- "przeciążenie semantyczne" przedmiotu dokonuje się poprzez dyscyplinarność i jej różnice
- Luhmann: "otwartość poprzez zamkniętość": samoodnoszenie i autopojetyczna zamkniętość nie prowadzą do solipsyzmu, ale do zwiększenia kontaktów środowiskowych oraz do większej złożoności środowiska, a przez to i innych dyscyplin
- samoodnoszenie i autopojeza dotyczą nie tylko ludzi, a nawet nie tylko systemów biologicznych i organicznych
- dwa aspekty posthumanizmu
- nie jest ahistoryczny, tylko przeciw historyzmowi: humanizm/posthumanizm=historyzm/formalizm
- nie jest post-ludzki, tylko post-humanistyczny
- N. Katherine Hayles, przekroczenie wcielenia, ucieleśnienie to zbieg okoliczności
- nauki przyrodnicze nie są w stanie rozumieć samych siebie jako reprezentacji świata
- posthumanizm: uznanie wymogu, aby dyskursy zdawały sprawę z konstytutywnej roli wałasnych form i procedur
- studia nad zwierzętami to nie kolejne pole badań (jak studia nad jazzem)
- posthumanistyczny humanizm: Żiżek, Rorty
- posthumanistyczny posthumanizm: Latour, Maturana/Varela, Haraway, Luhmann, Derrida
- humanistyczny humanizm: Heidegger, Habermas, Ferry, Rawls
- humanistyczny posthumanizm: Nussbaum, Singer, Regan
- humanistyczny/posthumanistyczny - kwestia wewnętrznej dyscyplinarności
- humanizm/posthumanizm: relacje zewnętrzne, zwierzęta wyłączone z obszaru podmiotu
Bogalecki
- W. Benjamin, O pojęciu historii: kukła i karzeł ukryty w środku jako automat szachowy (potem Żiżek)
- Gerald Stanley Lee, The Voice of the Machines
- Heinrich von Kleist, O teatrze marionetek:
- refleksja nad zwierzęciem
- refleksja nad maszyną (kukiełką)
- Rafał Ilnicki
Radkowska-Walkowicz
- Monika Bakke, trzy konteksty posthumanizmu:
- zwierzęta i rośliny (D. Haraway)
- rzeczy (B. Latour)
- technologia
- łączy jest odejście od antropocentryzmu
- nowy materializm - opozycja wobec radykalnego konstruktywizmu, trzeba uwzględnić uwarunkowania materialne
- sztuka: transgeniczne zwierzęta (świecący królik Eduardo Kac)
- zarodki jako podmioty
Cielemęcka
- G. Agamben: początek izolacji człowieka od zwierząt - Arystoteles, O duszy: dusza rozumna
- to, co nieludzkie, 3 typy:
- maszyny, maszyneria władzy
- kategoria etyczna
- zwierzęce
- 3 typy lęku, odpowiednio:
- obawa przed zdehumanizowaniem przez maszyny (Agamben przeciwko komórkom)
- wykluczenie, czystki rasowe, kolonizacja, niewolnictwo, Holokaust
- lęk przed zmieszaniem ze zwierzęciem
- "śmierć człowieka" - postmodernizm
- alternatywa, Antonio Negri, Michael Hardt: antyhumanizm kreatywny, produktywny, wyzwoleńczy
- 3 sploty:
- życia z władzą: biopolityka - system, sieć, maszyna, w jej wnętrzu znajduje się podmiot (Foucault, Lacan)
- organicznego z mechanicznym: technika przynosi zniewolenie (Heidegger, Adorno, Horkheimer)
- ludzkiego ze zwierzęcym: człowiek w obrębie świata zwierzęcego
- Foucault: Biopolityka - technologia władzy przekształca ludzkie życie, sprawowanie władzy przez kontrolę ciała i populacji
- Agamben: każda władza jest biopolityczna, biopolityka obejmuje jedynie zwierzęcy wymiar życia (zoon); wolność, równość, braterstwo to ludzki wymiar życia (bios)
- J. Butler: bunt przeciwko władzy poprzez parodystyczne powtórzenie represyjnych norm
- Hardt, Negri: biowładza vs biopolityka
- biowładza - transcendentna, stoi ponad społeczeństwem, narzuca porządek
- biopolityka - immanentna, działa poprzez formy pracy i stosunki społeczne; użyteczna dla emancypacji homo sacer
- Deleuze: społeczeństwo dyscyplinarne vs społeczeństwo kontroli (Imperium)
- społeczeństwo dyscyplinarne - władza jest sprawowana poprzez dyscyplinowanie, nadzorowanie, tresurę
- społeczeństwo kontroli - władza jest sprawowana przez codzienne praktyki normatywizujące
- Deleuze, maszyny a formacja społeczna:
- społeczeństwa suwerenności - maszyny proste (lewary, bloki, zegary)
- społeczeństwa dyscyplinarne - maszyny energetyczne
- społeczeństwa kontroli - maszyny informatyczne
- postmodernizm: władza opiera się na narzucaniu opozycji binarnych (kultura/natura, człowiek/zwierzę, mężczyzna/kobieta, etc)
- Donna Haraway: binaryzmy zostały techno-wchłonięte; nie ma granicy między:
- ludzkim i zwierzęcym
- organicznym i mechanicznym
- ożywionym i nieożywionym
- B. Latour znosi dualizm człowieka i rzeczy.
- D. Haraway: cyborg pozwala przemyśleć relację człowieka do innych bytów
- Negri i Hardt: cyborg to tradycja Spinozy
- Elizabeth Grosz: powrót do Darwina, różnica między ludźmi i zwierzętami ilościowa, nie jakościowa; człowiek ciągle ewoluuje
- Agamben, Otwarte: po sądzie ostatecznym ludzie mają głowy zwierząt (ilustracja z Biblii Hebrajskiej)
Gajewska
- Octavio Paz, Podwójny płomień: miłość i erotyka, 1993
- seks, erotyzm, miłość: seks - natura, erotyzm - kultura
- Z. Bauman: erotyka nie da się oddzielić od natury
- G. Bataille, Historia erotyzmu, 1976: seksualność - zwierzę, erotyzm - człowiek
- dwa typy refleksji o erotyce:
- antropocentryczny, humanistyczny, kulturalistyczny
- nieantropocentryczny:
- posthumanizm - podważa podział na ludzi i zwierzęta
- transhumanizm - technologia wkracza w ewolucję człowieka
- antropologia rzeczy - studia nad rzeczami i kulturą materialną, dystans do zwrotu językowego
- przedmiot to aktywny uczestnik gier erotycznych (bielizna, garderoba, galanteria, biżuteria, implanty piersi, manekiny)
- B. Olsen, Material Culture after Text: Re-Membering Things, 2003: przywrócenie podmiotowości rzeczy w archeologii
- A. Gell, Art and Agency: An Anthropological Theory, 1998 - przedmioty artystyczne aktywnie zmieniają świat
- Peter Pels: rzeczy zyskują żywotność w przestrzeni społecznej
- Psychoanaliza: fetysz (garderoba, obuwie, bielizna)
- A. France, Wyspa pingwinów, 1908: ubrana samica pingwina zyskuje na atrakcyjności erotycznej, przejście od zwierzęcości do ludzkości, od seksu do erotyki
- K. Darwin, W. Welsch: u zwierząt również upierzenie i barwne ciała odgrywają rolę erotyczną (ewolucyjna ciągłość erotyki)
- K. Darwin, The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex, 1871: liczy się nowość (dla samic ptaków)
- Vanessa Beecroft, 2005, sto nagich kobiet: nagość jest a-erotyczna
- G. Agamben: elementy szat w kontekście erotyki to odblask boskiej szaty łaski z Raju
- w softporno dużą rolę odgrywa bielizna
- rynek porno: pejcze, kajdanki, maski
Miś
- humanizm - antyhumanizm
- dekonstrukcjonizm jako forma antyhumanizmu, s. 220
- Humanismus 1808, F. J. Niethamer: studiowanie klasyków
- teza humanizmu wg Misia: kwestia komunikacji, człowiek jest w stanie zrealizować własną wolność w porozumieniu z innymi ludźmi i ze światem
- E. Lévinas: antyhumanizm - kryzys egzystencjalny po wojnie i Zagładzie, s. 222
- teza humanizmu vs. dyrektywa humanizmu: człowiek jest najwyższą wartością
- ale nie każdy człowiek, tylko esencja człowieka
- historyczne przejawy idei humanizmu:
- Oświecenie
- apokatastaza (odnowienie, wszechpojednanie): Orygenes, Grzegorz z Nazjanzu, Grzegorz z Nyssy, Jan Szkot Eriugena, Mikołaj Fiodorow, Włodzimierz Sołowjow
- teoria alienacji istoty człowieka
- G. Deleuze, F. Guattari, rhizoma, labirynt bez centrum
- rhizomatyka to filozofia nomadyczna
- T. Kroński: humanizm może być legitymizacją terroru
- M. Heidegger, List o "humanizmie": humanizm jest metafizyczny, traktuje człowieka jako byt, a człowiek jest egzystencją, s. 231
- Marks, de Maistre: nie istnieje żadna istota czy esencja człowieka
- postmodernizm: kwestionuje wartości humanistyczne
- modernizm: kryzys, dekadencja; postmodernizm radykalizuje modernizm
- modernizm: człowiek nie jest autonomicznym podmiotem racjonalnym, rozum ulega naciskom klasowym i psychicznym
- dekonstrukcjonizm: jeden z nurtów postmodernizmu, s. 238
Ubertowska
- B. Latour, teoria aktora-sieci (ANT)
- Dominick LaCapra: bajektalny fantazmat, gest performatywny
- G. Agamben, The Open. Man and Animal: człowiek to produkt machiny antropogenicznej, która odcina go od cząstki animalistycznej
- J. Derrida, L'animal que donc je suis, 2006; Zwierzę, którym jestem; zwierzę, którym więc jestem
- Derrida: - limitotrofia, metoda oparta na graniczności jako takiej
- Derrida: animot (zwierzęsłowo, albo: zwiesłowo) - Jahwe dał człowiekowi prawo do nazywania zwierząt, pozorna legitymizacja nadrzędności człowieka
- ekokrytyka jako konsekwencja studiów nad Holokaustem
- Claude Lanzmann: deforestyzacja jako następstwo Zagłady
- Oświęcim został wybrany przez koncern IG Farben jako siedziba obozu ze względu na nawodnienie
- ekocyd, jak genocyd i etnocyd, Artur Gelston: USA rozpyla herbicydy nad Wietnamem Południowym i wypala dżunglę, aby żołnierze Wietkongu nie mogli się ukrywać
- Janusz Morgenstern, Ambulans, 1961: niemiecki pies zaprzyjaźnia się z żydowskim chłopcem
- R. Hilberg, Sprawcy, ofiary, świadkowie: zagłada Żydów: 1939-1945, Warszawa 2007.
- karnofallogocentryzm (Derrida)
- Ewa Kuryluk, Goldi - apoteoza zwierzaczkowatości, zwierzęta to zagubiony wymiar człowieczeństwa, animalizacja ludzi
- Adrienne Rich, Zrodzone z kobiety - matriarchalizm to władza transformacji, przeciwstawna władzy nad innymi
- Latour: pluriwersum - społeczność bez wykluczenia
- Sebald: ekokrytyka i Holokaust, natura ujawnia pustkę po Żydach
Domańska
- humanistyka ekologiczna, humanistyka środowiskowa, humanistyka zrównoważona (sustainable) - nowy paradygmat
- posthumanistyka, humanistyka nieantropocentryczna - krytyka antropocentryzmu (ekoposthumanistyka)
- inny sposób widzenia świata: wzajemne związki, współzależność, współbycie, współ-życie naturo-kultury, człowieka i środowiska, istot ludzkich i nie-ludzkich, s. 15
- Henry Skolimowski, twórca ekofilozofii, lata 70.: biologia, zamiast fizyki, jako paradygmat poznania (afirmacja życia opartego na węglu)
- od lat 70.: historia i filozofia ekologiczna/środowiskowa, ekoestetyka, ekomedia, ekokino, ekolingwistyka, ekopoetyka, ekokrytyka, ekosemiotyka, ekologia polityczna, zielone badania kulturowe, ekologia kulturowa, geografia postludzka
- Fritjof Capra, koniec lat 90.: zmiana paradygmatu w naukach przyrodniczych na myślenie ekologiczne (paradygmat holistyczny, ekologiczny)
- od racjonalności do intuicji
- od samopotwierdzenia do integracji
- od dominacji do parnerstwa
- od konkurencji do kooperacji
- od struktury i części do całości i procesu
- teoria systemów, zagadnienia samoorganizacji, nowe formy duchowości, s. 18
- podobnie: Ilya Prigogine, Isabelle Stengers (Nowa Era)
- początek humanistyki ekologicznej: Carolyn Merchant, The Death of Nature. Women, Ecology, and the Scientific Revolution, 1980 (kapitalistyczny mechanicyzm ujmuje naturę jako coś martwego)
- humanistyka ekologiczna:
- połączenie humanistyki i nauk o życiu
- organicyzm zamiast mechanicyzmu, ujęcia relacyjne, ontologia związków; charakter kincentryczny (idea pokrewieństwa)
- połączenie nauki zachodniej, wschodniej i wiedzy tubylczej (nauki autochtoniczne, Tradycyjna Wiedza Ekologiczna)
- posthumanistyka: poznawcza wartość miejsc lokalnych (miejsca epistemiczne), perspektywa transgatunkowa
- inkluzywność wobec wszelkich form życia, także nieożywionych (rzeczy, minerały); wspólnota, nie indywiduum
- niekompletność wiedzy to warunek partycypacji
- biohumanistyka, zwrot neuronaukowy, s. 28
- mikrobiom - człowiek jest ekosystemem dla grzybów, bakterii, wirusów
- socjologia grzybów --- zasady współżycia społecznego grzybni, s. 29
- cel posthumanistyki - utopia: teoria konfliktu zostaje zastąpiona teorią współpracy i współbycia
Barcz
- posthumanizm - przeciwieństwo antropocentryzmu
- Philip Weinstein, Michaela Rothberg, Anne Whitehead
- zmiana optyki: "Celem dotychczasowej refleksji o zwierzętach w kulturze było odkrywanie czegoś istotnego o ludzkiej naturze. Posthumanizm z tym zrywa"
- Badania nad naczelnymi: Jane Goodall szympansy, Dian Fossey – goryle, Birutė Galdikas - orangutany
- Agamben, Otwarte
- B. Latour
- Wolfe, geneza posthumanizmu:
- Foucault
- cybernetyka, teoria systemów
- La Mettrie: brak dokładnej granicy między człowiekiem a zwierzęciem
- Wolfe: transhumanizm wywodzi się z oświeceniowego racjonalizmu: Kant, Condorcet
- Katherine Hayles: transhumanizm - postludzie w przestrzeni wirtualnej
- D. Haraway, When species meet
- M. Bułhakow, Psie serce
- Kafka, Sprawozdanie dla akademii, Jama, Dociekania psa
- Rilke, Spotkanie
Grochowski
- Nietzsche, epizod turyński
- J. Ortega y Gasset, Dehumanizacja sztuki
- Bruno Schulz: naruszenie antropocentrycznej rutyny
- G. Lukács - obrona humanizmu i estetyki realistycznej
- T. Mann - jedyny piewca wartości humanistycznych
- Sartre - Egzystencjalizm jest humanizmem
- Heidegger, Listy o humanizmie - humanizm nie wystarcza do godności
- W. Herzog, Grizzly man - nie można przekroczyć granicy między człowiekiem a zwierzęciem
- A. Robbe-Grillet, Natura, humanizm, tragedia - krytyka metaforyki antropocentrycznej
Hoffman
- Nayar: posthumanizm to "radykalna decentralizacja tradycyjnego suwerennego, spójnego i samodzielnego człowieka, w celu ukazania, w jaki sposób człowiek zawsze już ewoluuje razem z, konstytuuje i jest konstytuowany przez rozliczne formy życia oraz maszyn", s. 154
- transhumanizm to jeszcze nie posthumanizm; rozszerzenia genetyczne, mechaniczne i cyfrowe służą otrzymaniu lepszego człowieka, s. 154
- korzenie posthumanizmu wg Nayara:
- M. Foucault
- feminizm/queer (J. Butler, L. Irigaray, H. Cixous)
- technonauka (Donna Haraway)
- studia nad pojęciem rasy (Fanon)
- gatunkizm (speciesism) - dyskryminacja gatunkowa, s. 157
- po człowieku - człekozwierz (humanimal)
Bibliografia
Bibliografia polska
Książki
- Giorgio Agamben, Homo sacer. Suwerenna władza i nagie życie, przeł. M. Salwa, Prószyński i S-ka, Warszawa 2008.
- M. Bakke, Bio-transfiguracje. Sztuka i estetyka posthumanizmu., Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Seria Filozofia i logika nr 111, Poznań 2015
- Anna Barcz, Posthumanizm i znaczenie zwierzęcych narracji w literaturze, w: jej, Realizm ekologiczny, 2016
- E. Bińczyk,Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu (PWN 2018).
- Bio-techno-logiczny świat. Bio art oraz sztuka technonaukowa w czasach posthumanizmu i transhumanizmu, red. Piotr Zawojski, Szczecin 2015
- Człowiek w relacji do zwierząt, roślin i maszyn w kulturze. T. 1.: Aspekt posthumanistyczny i transhumanistyczny, red. Justyna Tymieniecka- Suchanek
- Człowiek w relacji do zwierząt, roślin i maszyn w kulturze. T. 2.:Od humanizmu do posthumanizmu, red. Justyna Tymieniecka- Suchanek
- Grażyna Gajewska, Arcy-nie-ludzkie. Przez science fiction do antropologii cyborgów, 2010
- Rafał Ilnicki, Bóg cyborgów. Technika i transcendencja, Poznań 2011.
- (Inne) zwierzęta mają głos, red. D. Dąbrowska, P. Krupiński, Wyd. A. Marszałek, Toruń 2011.
- M. Kubisz, J. Tymieniecka-Suchanek (red.), Zwierzę – język – emocje : dyskursy i narracje, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2018.
- Janusz Kuczyński, Zmierzch mieszczaństwa. Immoralizm - Nihilizm - Faszyzm, Warszawa 1967.
- Po humanizmie. Od technokrytyki do animal studies., red. Zuzanna Ładyga, Justyna Włodarczyk, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk 2015
- Henryk Skolimowski, Zmierzch światopoglądu naukowego, Odnowa, Londyn 1974
- Henryk Skolimowski, Filozofia Żyjąca. Eko-filozofia jako drzewo życia, Wydawnictwo Pusty Obłok, Warszawa 1993.
- Spór o podmiotowość, red. Adriana Warmbier, Księgarnia Akademicka, Kraków 2016
Artykuły w czasopismach
- Giorgio Agamben, Otwarte \(fragmenty\), przeł. P. Mościcki, „Krytyka Polityczna” lato 2008 nr 15
- Krzysztof Hoffman, Posthumanizm według Pramoda K. Nayara, "Czas kultury" 2014 nr 3. https://czaskultury.pl/wp-content/uploads/woocommerce_uploads/2021/03/153_161_Posthumanizm-zlltew.pdf
- P. Zawojski, Posthumanizm, czyli humanizm naszych czasów, „Kultura i Historia”, 2017, nr 32
Teksty Drugie
- „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. Pozaludzkie/arcyludzkie. http://tekstydrugie.pl/wp-content/uploads/2016/06/0f1d3fb8f051d5d3ab488138366f3389.pdf
- Anna Barcz, Posthumanizm i jego zwierzęce odgłosy w literaturze, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2 +
- Piotr Bogalecki, Od kukły do cyborga, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
- Olga Cielemęcka, Angelus Novus spogląda w przyszłość. O antyhumanizmie, który zwycięża nicość, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
- Ewa Domańska, Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
- Grażyna Gajewska, O przedmiotach nacechowanych erotycznie z perspektywy studiów nad rzeczami, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
- Grzegorz Grochowski, Ubi leones, "Teksty Drugie" 2013 nr 1-2 +
- Magdalena Radkowska-Walkowicz, Biotransfiguracje – sztuka, życia, polityka, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
- Aleksandra Ubertowska, Natura u kresu (ekocyd). Podmiotowość po katastrofie, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
- Cary Wolfe, Animal studies, dyscyplinarność i post(humanizm), „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
- Joanna Żylińska, Bioetyka inaczej, czyli o tym, jak współżyć z maszynami, ludźmi i innymi zwierzętami, przeł. A. Barcz, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
Bibliografia zagraniczna
- Rosi Braidotti, The Posthuman, Polity Press, 2013.
- J. Derrida, Kres człowieka, przeł. P. Pieniążek, w: J. Derrida, Marginesy filozofii, Warszawa 2002.
- J. Derrida, L'Animal que donc je suis
- J. Derrida, La bête et le souverain
- F. Ferrando, Posthumanizm, transhumanizm, antyhumanizm, metahumanizm oraz nowy materializm. Różnice i relacje, „ROCZNIK LUBUSKI” Tom 42
- Donna Haraway, Manifest cyborga (Haraway Donna, Cyborgs Manifestu, Socialist Review, 1985, t. 80, 65-108. Reprint; Routledge, New York 1991.)
- N. K. Hayles, How we became posthuman: virtual bodies in cybernetics, literature, and informatics, Chicago 1996
- M. Heidegger, Pytanie o technikę, w: tegoż Odczyty i rozprawy, przeł. J. Mizera, Wydawnictwo Baran i Suszyński, Kraków 2000
- Robert Pepperell, The Posthuman Condition, 1995
- Tony Walsh, To żyje! Sztuczna inteligencja od logicznego fortepianu po zabójcze roboty, Wydawnictwo Naukowe PWN
- C. Wolfe, What is posthumanism?, 2010