Posthumanizm: Różnice pomiędzy wersjami
Z Literatura przedmiotu
(→Specyfika humanistyki) |
(→Teksty Drugie) |
||
Linia 352: | Linia 352: | ||
* P. Zawojski, Posthumanizm, czyli humanizm naszych czasów, „Kultura i Historia”, 2017, nr 32 | * P. Zawojski, Posthumanizm, czyli humanizm naszych czasów, „Kultura i Historia”, 2017, nr 32 | ||
=====Teksty Drugie===== | =====Teksty Drugie===== | ||
− | * „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. Pozaludzkie/arcyludzkie. http://tekstydrugie.pl/ | + | * „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. Pozaludzkie/arcyludzkie. http://tekstydrugie.pl/wp-content/uploads/2016/06/0f1d3fb8f051d5d3ab488138366f3389.pdf |
* Anna Barcz, Posthumanizm i jego zwierzęce odgłosy w literaturze, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2 + | * Anna Barcz, Posthumanizm i jego zwierzęce odgłosy w literaturze, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2 + | ||
* Piotr Bogalecki, Od kukły do cyborga, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. + | * Piotr Bogalecki, Od kukły do cyborga, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. + |
Wersja z 19:09, 8 kwi 2023
Spis treści
Nycz
- czynnościowa (operacyjna) teoria tekstu humanistycznego
- Wspólny obiekt, środek i rezultat badawczy dyscyplin nauk humanistycznych stanowi tekst
- Tekst, tekstowość, dyskursywność to podstawa humanistyki. To przyczyna jej marginalizacji, oddzielenia od praktyki
- trzy modele uniwersytetu (Bloom, Culler, Gumbrecht, LaCapra, Nussbaum, Readings, Said; Domańska, Kozielecki, Markowski, Rewers, Sławek, Zeidler-Janiszewska, Czerepaniak-Walczak):
- model formacyjny - ześrodkowany na podmiocie, starożytność, studia liberalia aż do kantowskiego "uniwersytetu rozumu" i humboldtowskiego "uniwersytetu kultury" - celem jest ukształtowanie jednostki ludzkiej
- model profesjonalny - skoncentrowany na przedmiocie, od 2. poł XIX w. do 2. poł XX w., u nas po dziś - celem jest badanie kultury i tekstów
- model innowacyjny - nacisk na technikę: odkrycia (nauki podstawowe) i wynalazki (nauki stosowane); model "rynkowy", "uniwersytet doskonałości" oparty na uniformizującej ewaluacji, techno-uniwersytet
- w techno-uniwersytecie humanistyka jest marginalizowana, oprócz dwóch nurtów:
- humanistyka kognitywna - neurohumanistyka, nowa humanistyka, badania przedpojęciowe i przeddyskursywne (Gottschall, Singerland, Wilson)
- humanistyka cyfrowa - technologia cyfrowa jako źródło przemian o konsekwencjach praktycznych (Burdick, McGann, Schnapp i Presner)
- apologia humanistyki dziś analogiczna do modeli uniwersytetu
- jako kształcenia jednostek: Bloom, Gadamer, Nussbaum, Readings
- jako systematyczne badanie kultury: Fish, Gumbrecht, Said, Waters
- jako technika: Stiegler, Hayles, Debray, Berry
- Culler, krytyka modelu formacyjnego: wytwarza nierówności (profesor nie walczy)
- kwestia innowacyjności badań nad tekstami i badań wytwarzających teksty
- pięć uprawnionych, ale nieinnowacyjnych tendencji:
- reprodukowanie cudzych wyników
- proklamowanie własnego stanowiska bez uzasadnienia
- koncentracja na doskonaleniu metodologii bez zastosowania w praktyce
- wypełnianie "luk" przy pomocy rutynowej procedury badawczej
- rozwiązywanie problemów cząstkowych przy pomijaniu kwestii zasadniczych
- większość prac badawczych pod to podpada
Specyfika humanistyki
- Stefan Czarnowski, Kultura (1938): poznanie kultury jest także kulturą
- demarkacja między naukami przyrodniczymi i naukami humanistycznymi: " poznanie przyrody (zastrzec trzeba: w standardowych praktykach i poglądach przyrodoznawców) nie stanowi części przyrody. Natomiast poznanie kultury stanowi część kultury – i to jest cecha, która w zasadniczy sposób odróżnia badające je nauki od tzw. nauk ścisłych; nauki te zwano naukami o duchu, naukami o kulturze czy po prostu humanistyką. Te pierwsze zajmują się rzeczami, które po prostu są; te drugie – rzeczami, które mają znaczenie.", s. 245
- „Poznanie kultury jest także kulturą”: "wiedza o przedmiocie oraz sposób jej osiągania stają się w tym przypadku częścią (aspektem, wymiarem) poznawanego przedmiotu. Twórczość kulturowa ma komponent poznawczy, kulturowe poznanie zaś – komponent twórczy, bo „formuje” czy „wzbogaca”, a więc zmienia (przynajmniej do pewnego stopnia czy w pewnej mierze) poznawany przedmiot.", s. 245
- Więc poznanie humanistyczne formuje, współkształtuje, zmienia to, do czego się odnosi (Petitmengin, Reddy)
Żylińska
- Donna Haraway, When Species Meet, cztery rany w narcyzmie człowieka:
- rewolucja kopernikańska
- teoria ewolucji Darwina
- odkrycie nieświadomości przez Freuda
- rewolucja informatyczna/cyborgiczna
- Matthew Calarco: życie-ze-zwierzętami vs życie-jako-zwierzęta
- Paul Patton
- etyka międzygatunkowa/gatunków towarzyszących
- bioetyka
- tradycyjnie: zdrowie, zarządzanie życiem, etyczne dylematy medycyny
- alternatywa: relacje i więzi między ludźmi a zwierzętami i maszynami (filozofia Innego)
- trzy problemy studiów nad zwierzętami:
- humanizm języka, kultury, afektu, przemoc narzucenia (powrót tradycyjnych problemów etycznych)
- technicyzm
- przemoc jako wróg etyki
- Haraway, The Companion Species Manifesto, 2003:
- traktowanie na poważnie relacji pies-człowiek
- miłość jako źródło etycznego związku między gatunkami
- jednak miłość jest wartością ludzką
- Haraway, When Species Meet: bycie człowiekiem oznacza bycie kształtowanym przez zwierzęta
- J. Derrida, Animal que donc je suis: Derrida nagi przed własną kotką
- Haraway: Derrida używa kotki jako pretekstu do przypowiastki filozoficznej; Derrida przegapił zaproszenie do innych światów
- nasza relacja do innych gatunków towarzyszących: pasożyty, bakterie, grzyby
- Ann Game: szanować odmienność koni
- Calarco: nie podtrzymywać rozróżnienia człowiek-zwierzę
- Derrida: debata o nieciągłości, pęknięciu między ludźmi i zwierzętami nieciekawa; trzeba badać:
- formę tej granicy, która nie jest wyraźna
- jej historyczność
- heterogeniczną mnogość życia poza granicami człowieka
- przemoc jest konieczna, ale nie wyklucza odpowiedzialności
- Haraway: nie da się obronić tezy o specjalnym miejscu człowieka, jest to mit
- Haraway, Patton: tresura zwierząt, dyscyplinowanie - to jednak racjonalizowanie ludzkich preferencji
- zawieszenie między antropocentryzmem a przemocą
- alternatywna bioetyka jako fizjologiczna reakcja i moralna odpowiedzialność na obecność i potrzeby Innego (Levinas)
Wolfe
- studia nad zwierzętami
- posthumanizm
- dwie płaszczyzny analizy studiów nad zwierzętami:
- treść
- metodologia
- humanizm, liberalizm polityczny
- konteksty
- malejąca rola humanistyki
- przemiana roli uniwersytetu
- praca wiedzy (Alan Liu, The Laws of Cool, 2004)
- biopolityka, biowładza - szkoła frankfurcka (Marks, Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne, "istota gatunkowa"), Foucault, Agamben, Robert Esposito, Derrida, Judith Butler
- Agamben: bios vs zoe (Homo sacer)
Literaturoznawstwo i kulturoznawstwo w Stanach Zjednoczonych: historyzm, teoria i dyscyplinarność
- literaturoznawstwo i kulturoznawstwo na skraju dyscyplinarności (G. Graff, Professing Literature)
- dominacja historyzmu, Nowy Historyzm
- Thomas Pfau: porzucenie wielkich narracji nie pozwala dotrzeć do lokalnej transcendencji
- Thomas Pfau: metoda historyzmu
- aksjomat archiwum: odzyskiwanie "przeoczonych", "nowych" materiałów
- aksjomat kontekstualizmu: kontekstualizacja
- aksjomat pluralizmu: siła krytyki bierze się z wolnego rynku głosów
- aksjomat retroaktywnego wyzwolenia: profesjonalna krytyka prowadzi do sekularyzacji interpretacji i przywraca autentyczny, świecki rdzeń
- aksjomat krytyki jako gwarancji postępu historycznego: zmierzamy do liberalnej, oświeconej wspólnoty
- Majorie Levinson: "n o w y historyzm" i "nowy h i s t o r y z m"
- "n o w y historyzm" - 1. pokolenie, Stephen Greenblatt, Jerome McGann: forma i treści historyczne, estetyka, przyjemność
- "nowy h i s t o r y z m" - "nieszczęśni wyznawcy": dowolny tekst jest pretekstem do grzebania w archiwach
- Tilottamie Rajan: kulturoznawstwo przerodziło się z "decentryzującej innowacji" w "symbiozę z globalizacją"
- Tilottamie Rajan: "inkluzywne niedookreślenie" kulturoznawstwa pozwoliło na początku wejść na nowe obszary, ale obecnie jest zmorą, prowadzi do autoekspresji i polityki tożsamości (podobnie G. Spivak, Death of Discipline)
- historyzm ujmuje tekst-jako-parafrazę, samoprzejrzystość, całkowita komunikowalność (np. odwrócenie się od poezji), przez to kulturoznawstwo pełni funkcję normalizującą
- E. Rooney: historyzm cofa literaturoznawstwo do analizy tematycznej
- historyczność a historyzm
- historyczność: materialne, instytucjonalne siły badane
- historyzm: metody i protokoły wiedzy, służące do dyscyplinowania i uformowania materiałów
- Franco Moretti: większość książek znika na zawsze, dzisiejszy kanon literatury brytyjskiej XIX w., 200 pozycji, to pół procenta wydanych wówczas powieści
- Rooney, Wolfson: głównym problemem historyzmu jest estetyka marksistowska, instrumentalizacja form kultury na rzecz treści socjologicznych i historycznych
- Rajan: teoria destabilizuje dyscyplinarność, niczym "asystazja" u Schellinga, konflikt poszczególnych dyscyplin wiedzy i ich wzajemna destabilizacja
- Rajan: Foucault krytykuje nauki o człowieku, które są "fuzją przedsiębiorstw"
Czym są dyscypliny?
- Foucault: dyscypliny ustanawiają swoje przedmioty badania
- John Rajchman: Foucault - historie nominalistyczne, historie nie rzeczy, ale pojęć, kategorii i technik
- Luhmann, Foucault: nie istnieje społeczeństwo jako całość, ani nauka jako całość
- Luhmann: współczesna racjonalność wytwarza asystazję
- Luhmann odchodzi od filozofii w stronę "superteorii" społeczeństwa
- Niklas Luhmann, Systemy społeczne
- Humbert Maturana, Francisco Vareli, biologowie; pozorny paradoks systemów - są zarazem otwarte i zamknięte
- Luhmann: dyscypliny naukowe to elementy systemu społecznego edukacji
- system vs środowisko: nacisk środowiska prowadzi do wzrostu wewnętrznego zróżnicowania w ramach samego systemu
- system może stać się środowiskiem (np. system prawny)
- Luhmann: obserwacje mogą być dokonywane z zewnątrz systemu przez obserwatora drugiego stopnia, który sam z kolei jest ślepy na cechy jego własnego systemu
- trzy wnioski z analizy Luhmanna:
- specyfika dyscyplin nie opiera sią na przedmiotach zainteresowania, ale na właściwych jej protokołach, dyskursach, komunikacja, obserwacja
- nauka jest "semantycznie przeciążona", bo nie jest w stanie odtworzyć złożoności rzeczywistości
- uniwersalizacja nauk może się dokonać tylko przez specyfikację i specjalizacją
- dyscypliny nie są konstytuowane ani przez obiekty, ani przez osoby, ale przez praktyki komunikacyjne
Zwierzę w animal studies albo posthumanizm
- animal studies: nie interdyscyplinarność, lecz multidyscyplinarność/transdyscyplinarność
- "przeciążenie semantyczne" przedmiotu dokonuje się poprzez dyscyplinarność i jej różnice
- Luhmann: "otwartość poprzez zamkniętość": samoodnoszenie i autopojetyczna zamkniętość nie prowadzą do solipsyzmu, ale do zwiększenia kontaktów środowiskowych oraz do większej złożoności środowiska, a przez to i innych dyscyplin
- samoodnoszenie i autopojeza dotyczą nie tylko ludzi, a nawet nie tylko systemów biologicznych i organicznych
- dwa aspekty posthumanizmu
- nie jest ahistoryczny, tylko przeciw historyzmowi: humanizm/posthumanizm=historyzm/formalizm
- nie jest post-ludzki, tylko post-humanistyczny
- N. Katherine Hayles, przekroczenie wcielenia, ucieleśnienie to zbieg okoliczności
- nauki przyrodnicze nie są w stanie rozumieć samych siebie jako reprezentacji świata
- posthumanizm: uznanie wymogu, aby dyskursy zdawały sprawę z konstytutywnej roli wałasnych form i procedur
- studia nad zwierzętami to nie kolejne pole badań (jak studia nad jazzem)
- posthumanistyczny humanizm: Żiżek, Rorty
- posthumanistyczny posthumanizm: Latour, Maturana/Varela, Haraway, Luhmann, Derrida
- humanistyczny humanizm: Heidegger, Habermas, Ferry, Rawls
- humanistyczny posthumanizm: Nussbaum, Singer, Regan
- humanistyczny/posthumanistyczny - kwestia wewnętrznej dyscyplinarności
- humanizm/posthumanizm: relacje zewnętrzne, zwierzęta wyłączone z obszaru podmiotu
Bogalecki
- W. Benjamin, O pojęciu historii: kukła i karzeł ukryty w środku jako automat szachowy (potem Żiżek)
- Gerald Stanley Lee, The Voice of the Machines
- Heinrich von Kleist, O teatrze marionetek:
- refleksja nad zwierzęciem
- refleksja nad maszyną (kukiełką)
- Rafał Ilnicki
Radkowska-Walkowicz
- Monika Bakke, trzy konteksty posthumanizmu:
- zwierzęta i rośliny (D. Haraway)
- rzeczy (B. Latour)
- technologia
- łączy jest odejście od antropocentryzmu
- nowy materializm - opozycja wobec radykalnego konstruktywizmu, trzeba uwzględnić uwarunkowania materialne
- sztuka: transgeniczne zwierzęta (świecący królik Eduardo Kac)
- zarodki jako podmioty
Cielemęcka
- G. Agamben: początek izolacji człowieka od zwierząt - Arystoteles, O duszy: dusza rozumna
- to, co nieludzkie, 3 typy:
- maszyny, maszyneria władzy
- kategoria etyczna
- zwierzęce
- 3 typy lęku, odpowiednio:
- obawa przed zdehumanizowaniem przez maszyny (Agamben przeciwko komórkom)
- wykluczenie, czystki rasowe, kolonizacja, niewolnictwo, Holokaust
- lęk przed zmieszaniem ze zwierzęciem
- "śmierć człowieka" - postmodernizm
- alternatywa, Antonio Negri, Michael Hardt: antyhumanizm kreatywny, produktywny, wyzwoleńczy
- 3 sploty:
- życia z władzą: biopolityka - system, sieć, maszyna, w jej wnętrzu znajduje się podmiot (Foucault, Lacan)
- organicznego z mechanicznym: technika przynosi zniewolenie (Heidegger, Adorno, Horkheimer)
- ludzkiego ze zwierzęcym: człowiek w obrębie świata zwierzęcego
- Foucault: Biopolityka - technologia władzy przekształca ludzkie życie, sprawowanie władzy przez kontrolę ciała i populacji
- Agamben: każda władza jest biopolityczna, biopolityka obejmuje jedynie zwierzęcy wymiar życia (zoon); wolność, równość, braterstwo to ludzki wymiar życia (bios)
- J. Butler: bunt przeciwko władzy poprzez parodystyczne powtórzenie represyjnych norm
- Hardt, Negri: biowładza vs biopolityka
- biowładza - transcendentna, stoi ponad społeczeństwem, narzuca porządek
- biopolityka - immanentna, działa poprzez formy pracy i stosunki społeczne; użyteczna dla emancypacji homo sacer
- Deleuze: społeczeństwo dyscyplinarne vs społeczeństwo kontroli (Imperium)
- społeczeństwo dyscyplinarne - władza jest sprawowana poprzez dyscyplinowanie, nadzorowanie, tresurę
- społeczeństwo kontroli - władza jest sprawowana przez codzienne praktyki normatywizujące
- Deleuze, maszyny a formacja społeczna:
- społeczeństwa suwerenności - maszyny proste (lewary, bloki, zegary)
- społeczeństwa dyscyplinarne - maszyny energetyczne
- społeczeństwa kontroli - maszyny informatyczne
- postmodernizm: władza opiera się na narzucaniu opozycji binarnych (kultura/natura, człowiek/zwierzę, mężczyzna/kobieta, etc)
- Donna Haraway: binaryzmy zostały techno-wchłonięte; nie ma granicy między:
- ludzkim i zwierzęcym
- organicznym i mechanicznym
- ożywionym i nieożywionym
- B. Latour znosi dualizm człowieka i rzeczy.
- D. Haraway: cyborg pozwala przemyśleć relację człowieka do innych bytów
- Negri i Hardt: cyborg to tradycja Spinozy
- Elizabeth Grosz: powrót do Darwina, różnica między ludźmi i zwierzętami ilościowa, nie jakościowa; człowiek ciągle ewoluuje
- Agamben, Otwarte: po sądzie ostatecznym ludzie mają głowy zwierząt (ilustracja z Biblii Hebrajskiej)
Gajewska
- Octavio Paz, Podwójny płomień: miłość i erotyka, 1993
- seks, erotyzm, miłość: seks - natura, erotyzm - kultura
- Z. Bauman: erotyka nie da się oddzielić od natury
- G. Bataille, Historia erotyzmu, 1976: seksualność - zwierzę, erotyzm - człowiek
- dwa typy refleksji o erotyce:
- antropocentryczny, humanistyczny, kulturalistyczny
- nieantropocentryczny:
- posthumanizm - podważa podział na ludzi i zwierzęta
- transhumanizm - technologia wkracza w ewolucję człowieka
- antropologia rzeczy - studia nad rzeczami i kulturą materialną, dystans do zwrotu językowego
- przedmiot to aktywny uczestnik gier erotycznych (bielizna, garderoba, galanteria, biżuteria, implanty piersi, manekiny)
- B. Olsen, Material Culture after Text: Re-Membering Things, 2003: przywrócenie podmiotowości rzeczy w archeologii
- A. Gell, Art and Agency: An Anthropological Theory, 1998 - przedmioty artystyczne aktywnie zmieniają świat
- Peter Pels: rzeczy zyskują żywotność w przestrzeni społecznej
- Psychoanaliza: fetysz (garderoba, obuwie, bielizna)
- A. France, Wyspa pingwinów, 1908: ubrana samica pingwina zyskuje na atrakcyjności erotycznej, przejście od zwierzęcości do ludzkości, od seksu do erotyki
- K. Darwin, W. Welsch: u zwierząt również upierzenie i barwne ciała odgrywają rolę erotyczną (ewolucyjna ciągłość erotyki)
- K. Darwin, The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex, 1871: liczy się nowość (dla samic ptaków)
- Vanessa Beecroft, 2005, sto nagich kobiet: nagość jest a-erotyczna
- G. Agamben: elementy szat w kontekście erotyki to odblask boskiej szaty łaski z Raju
- w softporno dużą rolę odgrywa bielizna
- rynek porno: pejcze, kajdanki, maski
Miś
- humanizm - antyhumanizm
- dekonstrukcjonizm jako forma antyhumanizmu, s. 220
- Humanismus 1808, F. J. Niethamer: studiowanie klasyków
- teza humanizmu wg Misia: kwestia komunikacji, człowiek jest w stanie zrealizować własną wolność w porozumieniu z innymi ludźmi i ze światem
- E. Lévinas: antyhumanizm - kryzys egzystencjalny po wojnie i Zagładzie, s. 222
- teza humanizmu vs. dyrektywa humanizmu: człowiek jest najwyższą wartością
- ale nie każdy człowiek, tylko esencja człowieka
- historyczne przejawy idei humanizmu:
- Oświecenie
- apokatastaza (odnowienie, wszechpojednanie): Orygenes, Grzegorz z Nazjanzu, Grzegorz z Nyssy, Jan Szkot Eriugena, Mikołaj Fiodorow, Włodzimierz Sołowjow
- teoria alienacji istoty człowieka
- G. Deleuze, F. Guattari, rhizoma, labirynt bez centrum
- rhizomatyka to filozofia nomadyczna
- T. Kroński: humanizm może być legitymizacją terroru
- M. Heidegger, List o "humanizmie": humanizm jest metafizyczny, traktuje człowieka jako byt, a człowiek jest egzystencją, s. 231
- Marks, de Maistre: nie istnieje żadna istota czy esencja człowieka
- postmodernizm: kwestionuje wartości humanistyczne
- modernizm: kryzys, dekadencja; postmodernizm radykalizuje modernizm
- modernizm: człowiek nie jest autonomicznym podmiotem racjonalnym, rozum ulega naciskom klasowym i psychicznym
- dekonstrukcjonizm: jeden z nurtów postmodernizmu, s. 238
Ubertowska
- B. Latour, teoria aktora-sieci (ANT)
- Dominick LaCapra: bajektalny fantazmat, gest performatywny
- G. Agamben, The Open. Man and Animal: człowiek to produkt machiny antropogenicznej, która odcina go od cząstki animalistycznej
- J. Derrida, L'animal que donc je suis, 2006; Zwierzę, którym jestem; zwierzę, którym więc jestem
- Derrida: - limitotrofia, metoda oparta na graniczności jako takiej
- Derrida: animot (zwierzęsłowo, albo: zwiesłowo) - Jahwe dał człowiekowi prawo do nazywania zwierząt, pozorna legitymizacja nadrzędności człowieka
- ekokrytyka jako konsekwencja studiów nad Holokaustem
- Claude Lanzmann: deforestyzacja jako następstwo Zagłady
- Oświęcim został wybrany przez koncern IG Farben jako siedziba obozu ze względu na nawodnienie
- ekocyd, jak genocyd i etnocyd, Artur Gelston: USA rozpyla herbicydy nad Wietnamem Południowym i wypala dżunglę, aby żołnierze Wietkongu nie mogli się ukrywać
- Janusz Morgenstern, Ambulans, 1961: niemiecki pies zaprzyjaźnia się z żydowskim chłopcem
- R. Hilberg, Sprawcy, ofiary, świadkowie: zagłada Żydów: 1939-1945, Warszawa 2007.
- karnofallogocentryzm (Derrida)
- Ewa Kuryluk, Goldi - apoteoza zwierzaczkowatości, zwierzęta to zagubiony wymiar człowieczeństwa, animalizacja ludzi
- Adrienne Rich, Zrodzone z kobiety - matriarchalizm to władza transformacji, przeciwstawna władzy nad innymi
- Latour: pluriwersum - społeczność bez wykluczenia
- Sebald: ekokrytyka i Holokaust, natura ujawnia pustkę po Żydach
Domańska
- humanistyka ekologiczna, humanistyka środowiskowa, humanistyka zrównoważona (sustainable) - nowy paradygmat
- posthumanistyka, humanistyka nieantropocentryczna - krytyka antropocentryzmu (ekoposthumanistyka)
- inny sposób widzenia świata: wzajemne związki, współzależność, współbycie, współ-życie naturo-kultury, człowieka i środowiska, istot ludzkich i nie-ludzkich, s. 15
- Henry Skolimowski, twórca ekofilozofii, lata 70.: biologia, zamiast fizyki, jako paradygmat poznania (afirmacja życia opartego na węglu)
- od lat 70.: historia i filozofia ekologiczna/środowiskowa, ekoestetyka, ekomedia, ekokino, ekolingwistyka, ekopoetyka, ekokrytyka, ekosemiotyka, ekologia polityczna, zielone badania kulturowe, ekologia kulturowa, geografia postludzka
- Fritjof Capra, koniec lat 90.: zmiana paradygmatu w naukach przyrodniczych na myślenie ekologiczne (paradygmat holistyczny, ekologiczny)
- od racjonalności do intuicji
- od samopotwierdzenia do integracji
- od dominacji do parnerstwa
- od konkurencji do kooperacji
- od struktury i części do całości i procesu
- teoria systemów, zagadnienia samoorganizacji, nowe formy duchowości, s. 18
- podobnie: Ilya Prigogine, Isabelle Stengers (Nowa Era)
- początek humanistyki ekologicznej: Carolyn Merchant, The Death of Nature. Women, Ecology, and the Scientific Revolution, 1980 (kapitalistyczny mechanicyzm ujmuje naturę jako coś martwego)
- humanistyka ekologiczna:
- połączenie humanistyki i nauk o życiu
- organicyzm zamiast mechanicyzmu, ujęcia relacyjne, ontologia związków; charakter kincentryczny (idea pokrewieństwa)
- połączenie nauki zachodniej, wschodniej i wiedzy tubylczej (nauki autochtoniczne, Tradycyjna Wiedza Ekologiczna)
- posthumanistyka: poznawcza wartość miejsc lokalnych (miejsca epistemiczne), perspektywa transgatunkowa
- inkluzywność wobec wszelkich form życia, także nieożywionych (rzeczy, minerały); wspólnota, nie indywiduum
- niekompletność wiedzy to warunek partycypacji
- biohumanistyka, zwrot neuronaukowy, s. 28
- mikrobiom - człowiek jest ekosystemem dla grzybów, bakterii, wirusów
- socjologia grzybów --- zasady współżycia społecznego grzybni, s. 29
- cel posthumanistyki - utopia: teoria konfliktu zostaje zastąpiona teorią współpracy i współbycia
Barcz
- posthumanizm - przeciwieństwo antropocentryzmu
- Philip Weinstein, Michaela Rothberg, Anne Whitehead
- zmiana optyki: "Celem dotychczasowej refleksji o zwierzętach w kulturze było odkrywanie czegoś istotnego o ludzkiej naturze. Posthumanizm z tym zrywa"
- Badania nad naczelnymi: Jane Goodall szympansy, Dian Fossey – goryle, Birutė Galdikas - orangutany
- Agambena, Otwarte
- B. Latour
- Wolfe, geneza posthumanizmu:
- Foucault
- cybernetyka, teoria systemów
- La Mettrie: brak dokładnej granicy między człowiekiem a zwierzęciem
- Wolfe: transhumanizm wywodzi się z oświeceniowego racjonalizmu: Kant, Condorcet
- Katherine Hayles: transhumanizm - postludzie w przestrzeni wirtualnej
- D. Haraway, When species meet
- M. Bułhakow, Psie serce
- Kafka, Sprawozdanie dla akademii, Jama, Dociekania psa
- Rilke, Spotkanie
Grochowski
- Nietzsche, epizod tyryński
- J. Ortega y Gasset, Dehumanizacja sztuki
- Bruno Schulz: naruszenie antropocentrycznej rutyny
- G. Lukács - obrona humanizmu i estetyki realistycznej
- T. Mann - jedyny piewca wartości humanistycznych
- Sartre - Egzystencjalizm jest humanizmem
- Heidegger, Listy o humanizmie - humanizm nie wystarcza do godności
- W. Herzog, Grizzly man - nie można przekroczyć granicy między człowiekiem a zwierzęciem
- A. Robbe-Grillet, Natura, humanizm, tragedia - krytyka metaforyki antropocentrycznej
Hoffman
- Nayar: posthumanizm to "radykalna decentralizacja tradycyjnego suwerennego, spójnego i samodzielnego człowieka, w celu ukazania, w jaki sposób człowiek zawsze już ewoluuje razem z, konstytuuje i jest konstytuowany przez rozliczne formy życia oraz maszyn", s. 154
- transhumanizm to jeszcze nie posthumanizm; rozszerzenia genetyczne, mechaniczne i cyfrowe służą otrzymaniu lepszego człowieka, s. 154
- korzenie posthumanizmu wg Nayara:
- M. Foucault
- feminizm/queer (J. Butler, L. Irigaray, H. Cixous)
- technonauka (Donna Haraway)
- studia nad pojęciem rasy (Fanon)
- gatunkizm (speciesism) - dyskryminacja gatunkowa, s. 157
- po człowieku - człekozwierz (humanimal)
Bibliografia
Bibliografia polska
Książki
- M. Bakke, Bio-transfiguracje. Sztuka i estetyka posthumanizmu., Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Seria Filozofia i logika nr 111, Poznań 2015
- Anna Barcz, Posthumanizm i znaczenie zwierzęcych narracji w literaturze, w: jej, Realizm ekologiczny, 2016
- E. Bińczyk,Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu (PWN 2018).
- Bio-techno-logiczny świat. Bio art oraz sztuka technonaukowa w czasach posthumanizmu i transhumanizmu, red. Piotr Zawojski, Szczecin 2015
- Człowiek w relacji do zwierząt, roślin i maszyn w kulturze. T. 1.: Aspekt posthumanistyczny i transhumanistyczny, red. Justyna Tymieniecka- Suchanek
- Człowiek w relacji do zwierząt, roślin i maszyn w kulturze. T. 2.:Od humanizmu do posthumanizmu, red. Justyna Tymieniecka- Suchanek
- Grażyna Gajewska, Arcy-nie-ludzkie. Przez science fiction do antropologii cyborgów, 2010
- Rafał Ilnicki, Bóg cyborgów. Technika i transcendencja, Poznań 2011.
- (Inne) zwierzęta mają głos, red. D. Dąbrowska, P. Krupiński, Wyd. A. Marszałek, Toruń 2011.
- M. Kubisz, J. Tymieniecka-Suchanek (red.), Zwierzę – język – emocje : dyskursy i narracje, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2018.
- Janusz Kuczyński, Zmierzch mieszczaństwa. Immoralizm - Nihilizm - Faszyzm, Warszawa 1967.
- Po humanizmie. Od technokrytyki do animal studies., red. Zuzanna Ładyga, Justyna Włodarczyk, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk 2015
- Henryk Skolimowski, Zmierzch światopoglądu naukowego, Odnowa, Londyn 1974
- Henryk Skolimowski, Filozofia Żyjąca. Eko-filozofia jako drzewo życia, Wydawnictwo Pusty Obłok, Warszawa 1993.
- Spór o podmiotowość, red. Adriana Warmbier, Księgarnia Akademicka, Kraków 2016
Artykuły w czasopismach
- Krzysztof Hoffman, Posthumanizm według Pramoda K. Nayara, "Czas kultury" 2014 nr 3. https://czaskultury.pl/wp-content/uploads/woocommerce_uploads/2021/03/153_161_Posthumanizm-zlltew.pdf
- P. Zawojski, Posthumanizm, czyli humanizm naszych czasów, „Kultura i Historia”, 2017, nr 32
Teksty Drugie
- „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. Pozaludzkie/arcyludzkie. http://tekstydrugie.pl/wp-content/uploads/2016/06/0f1d3fb8f051d5d3ab488138366f3389.pdf
- Anna Barcz, Posthumanizm i jego zwierzęce odgłosy w literaturze, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2 +
- Piotr Bogalecki, Od kukły do cyborga, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
- Olga Cielemęcka, Angelus Novus spogląda w przyszłość. O antyhumanizmie, który zwycięża nicość, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
- Grażyna Gajewska, O przedmiotach nacechowanych erotycznie z perspektywy studiów nad rzeczami, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
- Grzegorz Grochowski, Ubi leones, "Teksty Drugie" 2013 nr 1-2 +
- Magdalena Radkowska-Walkowicz, Biotransfiguracje – sztuka, życia, polityka, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
- Aleksandra Ubertowska, Natura u kresu (ekocyd). Podmiotowość po katastrofie, „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
- Cary Wolfe, Animal studies, dyscyplinarność i post(humanizm), „Teksty Drugie” 2013 nr 1-2. +
Bibliografia zagraniczna
- J. Derrida, Kres człowieka, przeł. P. Pieniążek, w: J. Derrida, Marginesy filozofii, Warszawa 2002.
- J. Derrida, L'Animal que donc je suis
- J. Derrida, La bête et le souverain
- F. Ferrando, Posthumanizm, transhumanizm, antyhumanizm, metahumanizm oraz nowy materializm. Różnice i relacje, „ROCZNIK LUBUSKI” Tom 42
- Donna Haraway, Manifest cyborga (Haraway Donna, Cyborgs Manifestu, Socialist Review, 1985, t. 80, 65-108. Reprint; Routledge, New York 1991.)
- N. K. Hayles, How we became posthuman: virtual bodies in cybernetics, literature, and informatics, Chicago 1996
- M. Heidegger, Pytanie o technikę, w: tegoż Odczyty i rozprawy, przeł. J. Mizera, Wydawnictwo Baran i Suszyński, Kraków 2000
- Robert Pepperell, The Posthuman Condition, 1995
- Tony Walsh, To żyje! Sztuczna inteligencja od logicznego fortepianu po zabójcze roboty, Wydawnictwo Naukowe PWN
- C. Wolfe, What is posthumanism?, 2010