Walter Jackson Ong

Z Literatura przedmiotu
Skocz do: nawigacja, szukaj

Psychodynamika oralności

  • oralność (mowa) - cyrograficzność (pismo) - typograficzność (druk)
  • oralność - słowa zdarzenia, rozciągłe w czasie, piśmienność - słowa przedmioty, rozciągłe w przestrzeni[1]
  • Nie można zatrzymać dźwięku tak jak filmu, zatrzymany dźwięk to cisza. Można zarejestrować bezruch, widzenie preferuje bezruch[2]
  • hebr. dabar = słowo, zdarzenie[3]
  • Malinowski: język to działanie, nie obraz myśli[4]
  • W kulturze oralnej nazwa daje władzę nad przedmiotem; w kulturze cyrograficznej lub typograficznej nazwa to etykietka.[5]
  • Formuły oralne: wiedza ma postać łatwą do zapamiętania (mnemonika) ("Dziel i rządź!", "Błądzić jest rzeczą ludzką, wybaczać - boską", "Twardy dąb")[6]
  • "W kulturze oralnej doświadczenie jest intelektualizowane mnemonicznie", stąd waga pamięci jeszcze dla Augustyna[7]

Addytywność zamiast upodrzędnienia

  • "i" biblijne, tłumaczone jako "kiedy", "wtedy", "więc"[8]
  • Język pisany posiada doskonalszą i trwalszą gramatykę niż mówiony, który jest zanurzony w kontekście egzystencjalnym, ułatwiającym porozumienie bez gramatyki[9]

Nagromadzenie zamiast analizy

  • ciążenie ku formułom: nie żołnierz, ale dzielny żołnierz; nie księżniczka, ale piękna księżniczka; nie dąb, ale mocny dąb[10]
  • relikty formularności: wróg ludu, kapitalistyczny podżegacz wojenny, Wielka Rewolucja Październikowa, The glorious Fourth of July (echa epitetów homeryckich)[11]
  • formularność jest odrzucana przez wysoką piśmienność[12]

Redundancja lub obfitość

  • W tekście pisanym można wrócić do wcześniejszego fragmentu; w przypadku mowy nie ma takiej możliwości. "Redundancja, powtarzanie tego, co dopiero powiedziane, gwarantuje nadawcy i odbiorcy porozumienie"[13]
  • Redundancja oralności vs rozrzedzona linearność pisma[14]
  • Pisanie około 10 razy wolniejsze niż mówienie[15]
  • Redundancja wprost proporcjonalna do wielkości audytorium ("Nie tylko..., lecz także")[16]
  • Afrykańskie mówiącej bębny potrzebują osiem razy więcej słów niż mowa. [17]
  • Podczas przemawiania lepiej coś powtórzyć, aniżeli zawahać się i zamilczeć szukając dalszej myśli (łac. copia)[18]

Zachowawczość czy tradycjonalizm

  • Społeczności oralne muszą stale powtarzać zmagazynowaną w formułach wiedzę, aby nie zanikła[19]
  • Stąd niechęć do eksperymentu i zmiany przyzwyczajeń[20]
  • Postaci mądrych starców tracą na znaczeniu w społeczeństwie piśmiennym.[21]
  • Pismo przejmuje funkcję zachowawczą, a umysł uwolniony od wysiłku powtarzania zapamiętanego, może oddawać się poszukiwaniu nowej wiedzy[22]
  • Innowacje w kulturze oralnej są niewidoczne lub nieeksponowane[23]

Blisko ludzkiego świata

  • Mowa ustna nie dysponuje analitycznymi kategoriami do porządkowania wiedzy, więc spisy i katalogi muszą być włączone w kontekst ludzkich działań. Np. spis okrętów w II ks. Iliady przedstawia imiona i miejsca w powiązaniu z czynami[24]
  • Podobnie podręczniki pojawiają się dopiero w kulturze piśmiennej, a nawet drukowanej. W kulturze oralnej dydaktyka połączona jest z fabułą[25]

Zabarwienie agonistyczne

  • przysłowia, zagadki, przechwałki, przezwiska (flyting) służą aby wciągnąć do rozmowy[26]
  • entuzjastyczne opisy gwałtu fizycznego (VIII-X ks. Illiady), zanikają w kulturze piśmiennej na rzecz kryzysów wewnętrznych[27]
  • retoryczna pochwała, panegiryk również nie sprawdzają się w stylu piśmiennym (Erazm, Pochwała głupoty)[28]

Empatia i zaangażowanie zamiast dystansu obiektywizującego

  • "Pismo oddziela poznającego od poznawanego i przygotowuje dzięki temu warunki do "obiektywizacji" w sensie osobistego nieangażowania się czy dystansowania"[29]
  • W opowieści oralnej opowiadający utożsamia się z bohaterem opowieści[30]

Homeostaza

  • W odróżnieniu od społeczności piśmiennych społeczności oralne są homeostatyczne. "Społeczność oralna żyje w swoistej teraźniejszości, zachowując równowagę albo homeostazę przez pozbywanie się wspomnień, które przestały mieć znaczenie dla teraźniejszości"[31]
  • Niepotrzebny jest słownik notujący odmienności znaczeniowe słowa. Znaczenie słowa jest uwarunkowane "bezpośrednią ratyfikacją semantyczną" (Goody, Watt)[32]
  • Nigeria: genealogie ludu Tiv obecnie podawane w sądzie różnią się od tych sprzed 40 lat, ale Tivowie twierdzą, że zapis jest błędny[33]
  • lud Gondża: założyciel rodu miał siedmiu synów, ale po zmianach terytorialnych w późniejszych mitach miał już tylko pięciu [34]
  • Tradycja oralna odzwierciedla aktualne wartości kultury, a nie przeszłość[35]

Sytuacja zamiast abstrakcji

  • Ajgistos jest amymon (nienaganny, bez skazy, a dokładniej "piękny jak wojownik gotowy do walki")[36]
  • Aleksander Łuria
    1. abstrakcja: talerz, sito, wiadro, zegarek, księżyc a nie koło; lustro, drzwi, dom, tacka a nie kwadrat[37]
    2. kategorie: młotek, piła, kloc, topór - co nie pasuje?[38]
    3. sylogizm: Metale szlachetne nie rdzewieją. Złoto jest metalem szlachetnym. Czy złoto rdzewieje?[39]
    4. definicja: Spróbuj mi wyjaśnić, co to jest drzewo.[40]
    5. autoanaliza: Jakiego rodzaju osobą jesteś? (Skąd mam wiedzieć? Zapytaj innych)[41]

Oralność

  • "Agonistyczny charakter wypowiedzi oralnej przejawiający się w przywoływanych w "Oralności i piśmienności" zagadkach, wyzwiskach i przechwałkach znajduje swoje odbicie w internetowych wojnach na obelgi (flame wars)" (Rogozińska 2007: 192)

Słownik

  • oralność pierwotna i wtórna
  • umysł oralny, umysł piśmienny
  • kultura oralna, rękopiśmienna
  • residuum oralne
  • cyrografia i typografia; techniki cyrograficzne i typograficzne

Pismo przekształca świadomość

Pismo jako technologia

  • pismo: uwolnienie od kontekstu, dyskurs autonomiczny[42]
  • pismo: słowo przestaje być zdarzeniem, staje się rzeczą, staje się rozciągłe przestrzennie[43]
  • 'Pismo przekształciło ludzką świadomość znacznie bardziej niż jakikolwiek inny wynalazek'[44]
  • 'Pismo (...) było i jest najbardziej doniosłym ze wszystkich technicznych wynalazków człowieka'[45]
  • Dyskurs autonomiczny w kulturach oralnych: formy rytualne, wypowiedzi prorockie, wyrocznia delficka (mówiący jedynie przekazuje)[46]
  • Stąd 'Księgi mówią'='To prawda'[47]
  • stąd palenie ksiąg: 'Tekst jest z natury krnąbrny'[48]

Krytyka pisma

  • Platon, Fajdros, List siódmy[49]
    • pismo rujnuje pamięć
    • pismo osłabia umysł
    • tekst pisany nie reaguje
    • tekst pisany nie może się bronić
  • Platon wyraża swe stanowisko na piśmie
  • Platon odrzuca świat oralny (poetów) oparty na słuch na rzecz abstrakcyjnych idei, opartych na widzeniu (idea-video-widzieć)[50]
  • Hieronimo Squarciafico, 1477: 'obfitość książek czyni ludzi mniej chętnymi do studiowania'[51]
  • pismo = śmierć (jak fotografia)[52]
    • 'litera bowiem zabija, Duch zaś ożywia' (2 Kor 3,6)
    • Horacy: 'Stawiłem sobie pomnik trwalszy niż ze spiży' (Ody III, 30:1)
  • pismo jest sztuczne, ale instrumenty muzyczne też są sztuczne a wyrażają ludzkie uczucia[53]

Chronologia pisma

  • pismo - ślad - fekalia[54]
  • stadia pośrednie między pismem a pomocami mnemotechnicznymi (aide-mémoire)[55]
  • relikty mnemotechniczne w językach współczesnych (read, dania)[56]
  • chronologia pisma[57]
    • 3500 pne. - mezopotamski klinowy
    • 3000 pne. - hieroglify egipskie
    • 3000-2400 pne. - dolina Indusu
    • 1500 pne. - pismo chińskie
    • 1200 pne. - pismo linearne B, Kreta
    • 50 ne. - pismo Majów
    • 1400 ne. - pismo Azteków
  • pierwotna funkcja pisma: handel, administracja[58]

Piktogramy, ideogramy, rebusy

  • relikty pisma obrazkowego: cyfry, rozumiane przez wszystkich, choć różnie odczytywane[59]
  • pismo chińskie: piktogramy 木 Mù drzewo, 林 lín las; 女 nǚ kobieta + 子 zǐ syn, dziecko = 好 hǎo dobry, dobrze[60]
  • ideogramy: 一 yī jeden, 二 èr dwa, 三 sān trzy, 上 shàng góra, 下 xià dół
  • alfabetocentryzm?: 'Zdobycie znaczącej znajomości systemu pisma chińskiego wymaga zwykle około dwudziestu lat. Tego rodzaju zapis jest przede wszystkim czasochłonny i elitarny. Nie ulega wątpliwości, że to pismo zostanie zastąpione alfabetem łacińskim, gdy tylko cały naród Chińskiej Republiki Ludowej opanuje ten sam język ('dialekt') chiński, mandaryński, wszędzie obecnie nauczany. Literatura poniesie olbrzymie szkody, choć nie tak olbrzymie jak chińska maszyna do pisania z ponad 40 000 klawiszy'[61]
  • por. tradycyjne i uproszczone pismo chińskie, Mao, lata 50.
  • pismo rebusowe (pożyczka fonetyczna): podeszwa stóp - sole - ryba (sola) - dusza (soul); młyn (mill) + spacer (walk) + klucz (key) = Milwaukee[62]
  • zasada fono-semantyczna 氵shuǐ 'woda', 木 mù 'drzewo', 沐 mù 'myć się'

Alfabety

  • hebrajski, arabski nie posiadają samogłosek: sylabariusze niezwokalizowane? (relikty kontekstu)[63]
  • 'Pismo semickie pozostawało silnie zanurzone w pozatekstowym świecie człowieka'[64]
  • grecki: w pełni zdekontekstualizowany[65]
  • zalety alfabetu fonetycznego (E. Havelock):
    • można nie znać języka, w którym się czyta
    • oddalenie od świata (jak idee Platona)
    • pozwala zapisywać obce języki
  • prawa półkula - synteza, konkret, lewa półkula - analiza, abstrakcja: alfabet uprzywilejowuje lewą półkulę (de Kerckhove)[66]
  • 'Alfabet (...) zatracił związek z rzeczami. Przedstawia dźwięk jako rzecz, przekształcając ulotny świat dźwięku w bezdźwięczny, quasi-stały świat przestrzeni'[67]
  • alfabet koreański[68]

Wczesna piśmienność

  • pismo jest instrumentem tajemnej wiedzy[69]
  • pismo jest niebezpieczne dla nieprzygotowanego czytelnika
  • niepiśmienni odnoszą korzyść z fizycznego obcowania z pismem świętym (mnisi tybetańscy)
  • specjalizacja pisma: 'jednostka nie odczuwa potrzeby znajomości czytania i pisania bardziej aniżeli zaznajomienia się z każdym innym zawodem'[70]
  • wymagająca technologia: płyty gliniane, skóry zwierząt, kora drzew, papirus, wosk na tabliczce, drewno, kamień[71]
  • papier: Chiny, II w. ne., Arabowie, VIII w., Europa XII w.[72]
  • pisanie początkowo zawsze było dyktowaniem (relikty oralności jeszcze u Tomasza z Akwinu)[73]
  • głośne czytanie[74]
  • w średniowieczu nie używano dat rocznych, nie było kalendarzy[75]
  • w średniowieczu fałszerze dokumentów byli wynajmowanymi ekspertami (Edward Wyznawca: 44/164 przywileje podrabiane; donacja Konstantyna)[76]
  • pismo wynaleziono w celu zapisywania list
    • 'Henoch był ojcem Irada, Irad ojcem Mechujaela, a Mechujael ojcem Metuszaela, Metuszael zaś Lameka' (Rdz 4,18)
    • 'Wyruszyli z Jotbata i rozbili obóz w Abrona. Wyruszyli z Abrona i rozbili obóz w Esjon-Geber. Wyruszyli z Esjon-Geber i rozbili obóz na pustyni Sin, czyli w Kadesz. 37 Wyruszyli z Kadesz i rozbili obóz na górze Hor, na granicy ziemi Edomu.' (Lb 33,34)[77]
  • alfabet: pomost między mnemoniką oralną i mnemoniką piśmienną[78]

Dynamika tekstowości

  1. Słowa w tekście pisanym są wyrwane z kontekstu egzystencjalnej teraźniejszości, są osamotnione[79]
  2. Autor tekstu pisanego jest osamotniony, izoluje się od wszystkich, by pisać dla wszystkich[80]
  3. W tekście brak jakości fonetycznych, intonacji itd.[81]
  4. Brak jest odbiorcy: 'Autor zawsze fikcjonalizuje odbiorcę', dlatego pisanie jest bardziej męczące niż mówienie[82]
  5. dystans, refleksja: Czym jest sprawiedliwość? (Platon, Havelock)[83]
  6. religie pisma[84]
  7. dialekt - grafolekt (słownik Webstera 450 tys. słów)[85]

Bibliografia

  • M. T. Clanchy, From Memory to Written Record: England 1066-1307, 1979.
  • Obirek Stanisław (2010), Uskrzydlony umysł. Antropologia słowa Waltera Onga, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
  • Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii, przeł. Józef Japola, Warszawa 2011.
  • Walter Jackson Ong, Osoba - świadomość - komunikacja. Antologia, przeł. Józef Japola, Warszawa 2009.
  • Walter Jackson Ong, Orality and Literacy. The Technologizing of the Word, Routledge: New York 2012.
  • A. Rogozińska, Oralność, piśmienność, eletralność (dyskusje wokół koncepcji Waltera Onga), w: Almanach Antropologiczny 2, Temat: Oralność/piśmienność, red. G. Godlewski et alii, Warszawa 2007.

Przypisy

  1. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 69.
  2. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 70.
  3. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 70.
  4. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 70.
  5. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 71.
  6. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 73-74.
  7. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 75.
  8. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 77.
  9. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 77-78.
  10. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 78.
  11. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 78.
  12. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 78.
  13. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 79-80.
  14. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 80.
  15. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 80.
  16. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 80.
  17. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 81.
  18. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 81.
  19. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 82.
  20. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 82.
  21. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 82.
  22. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 82.
  23. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 82.
  24. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 83-84.
  25. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 84.
  26. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 85.
  27. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 86.
  28. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 87.
  29. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 88.
  30. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 88.
  31. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 89.
  32. ↑ Cyt. za: Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 89.
  33. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 91.
  34. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 91.
  35. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 91.
  36. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 93.
  37. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 95.
  38. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 95-96.
  39. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 97.
  40. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 98.
  41. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 99.
  42. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 131.
  43. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 147.
  44. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 131.
  45. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 139.
  46. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 132.
  47. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 132.
  48. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 132.
  49. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 132-133.
  50. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 134.
  51. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 133.
  52. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 135.
  53. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 137.
  54. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 139.
  55. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 140.
  56. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 140.
  57. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 140-141.
  58. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 141.
  59. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 142.
  60. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 142.
  61. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 143.
  62. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 142.
  63. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 145.
  64. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 146.
  65. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 146.
  66. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 147.
  67. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 148.
  68. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 149.
  69. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 150.
  70. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 151.
  71. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 152.
  72. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 153.
  73. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 153.
  74. ↑ Albert Manguel, Moja historia czytania
  75. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 156.
  76. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 156.
  77. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 157-158.
  78. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 160.
  79. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 160.
  80. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 161.
  81. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 161.
  82. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 161.
  83. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 165.
  84. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 166.
  85. ↑ Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność, s. 168.
Źródło: „http://emet.hekko24.pl/lp/index.php?title=Walter_Jackson_Ong&oldid=3831”