Wasilij Grossman

Życie i los

• antykomunizm: "W czasie przymusowej kolektywizacji zobaczył pociągi nabite rodzinami rozkułaczonych", s. 33
• psychologia twórczości: "Kiedyś skarżył się jej, że ilekroć odczyta bliskim ludziom notatki z rozważań, których nie doprowadził do końca, doświadcza następnego dnia przykrego uczucia - traci zainteresowanie pracą, nie chce mu się do niej wracać.", s. 78
• cel prasy: "Uważał, że głównym jej [gazety] celem jest wychowanie czytelnika, a nie chaotyczne podawanie wszystkich informacji o najróżniejszych, często przypadkowych wydarzeniach", s. 114
• wojna: "Wszyscy ludzie są winni wobec matki, która straciła na wojnie syna i od początku świata skwapliwie starają się przed nią usprawiedliwić", s. 154
• europocentryzm: "Pierwsza połowa wieku dwudziestego przejdzie do historii jako epoka totalnej, usankcjonowanej teoriami społecznymi i rasowymi likwidacji olbrzymich warstw ludności Europy", s. 215
• komputery w roku 1960: "Maszyna elektryczna dokonuje skomplikowanych obliczeń, zapamiętuje wydarzenia historyczne, gra w szachy, przekłada książki z jednego języka na drugi. Góruje nad człowiekiem zdolnością szybkiego rozwiązywania zadań matematycznych, jej pamięć jest bez zarzutu", s. 218
• wolnościowiec, wspólnota podporządkowana jednostce: "Wspólnotę ludzkich działań uzasadnia w końcu tylko jeden główny cel: wywalczyć dla ludzi prawo do bycia różnymi, odrębnymi jednostkami, żeby mogli po swojemu, każdy inaczej, czuć, myśleć, żyć na tym świecie", s. 231
• siła nieuctwa: "właśnie nieuctwo stanowi siłę tamtych ludzi, zastępując im wykształcenie; jego słabością natomiast były wiedza, poprawna wymowa, oczytanie", s. 349
• awans społeczny dzięki nazizmowi: "okazało się, że jest chłopem, jednym z tych, którzy awans społeczny zawdzięczali nazistowskiemu przewrotowi", s. 382
• Holocaust, gwałty: "zbawić się z młodymi dziewczętami, wybranymi z kolejnego transportu", s. 408
• mówi Liess, komendant obozu koncentracyjnego do Mostowskiego, komunisty: "Nie ma między nami żadnej przepaści! Wymyślono ją. Jesteśmy formami tego samego bytu - państwa partyjnego. Nasi kapitaliści nie są właścicielami. Państwo narzuca im plan i program. Państwo zabiera produkcję i zysk", s. 412
• antykomunizm, idea dobra społecznego: "A chociaż idea była wielka i piękna, to niemiłosiernie zabijała jednych, niszczyła życie innym, odrywała żony od mężów, dzieci od ojców", s. 418
• los kobiety w armii, przyśpiewka: "Sam dowódca jej mówił "kochana". / Tyle słów czułych dla niej wciąż miał. / Kochał ją od wieczora do rana / Potem szła do każdego, kto chciał", s. 414
• wymowa antywojenna; Niemiec i Rosjanin w jednym leju, nie chcą się zabijać: "Dwaj mieszkańcy wojny milczeli. (...) siła, która zapędziła ich do tego dołu (...) będzie gnębić nie tylko pokonanych. / Obaj, jakby się zmówili, zaczęli wyłazić z dołu, wystawiając plecy i czaszki na łatwy strzał, absolutnie pewni, że są bezpieczni", s. 448
• mechanizm wojny: "Przez całe swoje żołnierskie życie wiedział dobrze, kiedy należy bać się dowódcy: utrata sprzętu, awaria czołgu, silnika, zużycie paliwa, niedotrzymany termin, zignorowane wzgórze czy rozwidlenie dróg. Nie spotkał się natomiast z przypadkiem, żeby po walce dowódca jakoś bardzo przejął się dużymi stratami w sile żywej. Niekiedy nawet dowódca posyłał żołnierzy pod kule, żeby uniknąć gniewu przełożonych i potem móc rozkładać ręce: "Nic nie mogłem zrobić, straciłem połowę ludzi, ale nie zdołałem zająć wyznaczonej rubieży..."", s. 514
• kto ma rację: "ci, którzy mają w życiu rację, często nie umieją się zachować, wybuchają, zachowują się ordynarnie, bywają nietaktowni i nietolerancyjnie, więc zazwyczaj obwinia się ich o wszystkie kłopoty w pracy i w rodzinie", s. 597
• ludowy dowcip o wszach: "Trzeba natłuc cegły i zmieszać z tabaką. Posypać bieliznę. Wesz zacznie kichać, rzucać się i rozbije sobie łeb o cegłę", s. 610
• małżeństwo, duchowa awitaminoza: "mąż żyje z żoną tak długo, że zaczyna odczuwać głód duchowy, tak jak krowa pozbawiona soli albo polarnik, który latami nie widzi warzyw. Żona jest energiczna, władcza, silna, więc małżonek zaczyna tęsknić za kobietą łagodną, uległą, nieśmiałą", s. 769
• przesłuchanie, przesłuchiwany używa siły jako pierwszy: "chwycił śledczego za krawat", s. 796

Bibliografia

• Wasilij Grossman, Życie i los, 1960
• Wasilij Grossman, Życie i los, przeł. Jerzy Czech, WAB: Warszawa 2009.