Znaczenie

Z Literatura przedmiotu
Skocz do: nawigacja, szukaj

Locke

Quine

  • Dwa dogmaty empiryzmu

David Pitt, Mental representation

  • reprezentacja mentalna - teoretyczny konstrukt kognitywistyki, przede wszystkim obliczeniowej teorii umysłu
  • przedstawieniowa teoria umysłu (RTM): stany mentalne są intencjonalne, odnoszą się do czegoś, są o czymś
  • naturalizacja umysłu - wyjaśnienie stanów mentalnych w terminach neurologii
  • postawy przekonaniowe:
    • realiści intencjonalni (Dretske, Fodor): psychologia ludowa ma rację
    • eliminatywiści intencjonalni (Churchland, Dennett): psychologia ludowa musi odejść, stany mentalne nie istnieją jak flogiston
  • Dennett: przypisanie jakiemuś systemowi intencjonalności to zajęcie postawy intencjonalnej wobec niego
  • reprezentacja pojęciowa i niepojęciowa
    1. myśli - nie posiadają qualiów, posiadają treść pojęciową
    2. doznania - posiadają cechy fenomenalne, ale nie treść pojęciową https://plato.stanford.edu/entries/content-nonconceptual/
  • realizm w kwestii reprezentacji niepojęciowej
    1. reprezentacjonizm/intencjonalizm (Dretske, Harman): możliwa jest redukcja treści fenomenalnej do treści intencjonalnej, qualia są cechami przedmiotów zewnętrznych; własności fenomenalne są intencjonalne; eksternalizm qualiów https://plato.stanford.edu/entries/consciousness-representational/
    2. fenomenalizm/fenomenizm (Block, Chlamers): treść fenomenalna reprezentacji mentalnej (qualia) to jej cechy wewnętrzne (niebo nie jest niebieskie, ale jego postrzeżenie)
  • obrazowość (Kosslyn, Tye, McGinn), dwa poglądy: https://plato.stanford.edu/entries/mental-imagery/
    • reprezentacje mentalne posiadają cechy przestrzenne, reprezentacje obrazowe (Kosslyn)
    • reprezentacje obrazowe dają się wyrazić w języku myśli (Pylyshyn)
  • obrazowość rozumiana jest szeroko, jako wszelkie dane zmysłowe (słuchowe, zapachowe etc)
  • reprezentacje obrazkowe/reprezentacje dyskursywne == reprezentacje analogowe/cyfrowe (Goodman 1976), ciągłe/dyskretne, fenomenalne/niefenomenalne
  • określanie treści, jaka zachodzi relacja między reprezentacją umysłową a abstrakcyjnym przedmiotem, który wyraża; dwa podejścia:
    1. przyczynowo-informacyjna: reprezentacja mentalna jest ugruntowana w informacji o tym, co jest jej przyczyną (Dretske, Devitt, Fodor)
      • ale reprezentacja mentalna może zostać spowodowana przez coś, czego nie reprezentuje, i może reprezentować coś, co jej nie spowodowało, np. dym, pień drzewa, termostat, dzwonek telefonu nie reprezentuje swojej przyczyny, choć niesie o niej informację
      • Teorie Zależności Asymetrycznej: odróżniają relacje informacyjne od relacji reprezentacyjnych, relacje informacyjne zależą od relacji reprezentacyjnych, ale nie odwrotnie (Fodor) https://plato.stanford.edu/entries/content-causal/
      • Teorie Teleologiczne: mechanizm produkujący reprezentacje posiada funkcję tworzenia relacji reprezentacyjnych; jeśli reprezentacja konia została spowodowana przez zebrę, to mechanizm działa źle (Dretske, Fodor) https://plato.stanford.edu/entries/content-teleological/
    2. funkcjonalna: treść reprezentacji mentalnej jest określona przez relację do innych reprezentacji mentalnych; do których?
      • do wszystkich innych - holizm
      • do niektórych - lokalizm (molekularyzm)
    3. intencjonalność fenomenalna (Kriegel, Bourget etc) - sama przyczynowość nie wystarczy, do określenia treści reprezentacji mentalnych niezbędny jest fenomenalny charakter
  • internalizm i eksternalizm
    1. eksternalizm (antyindywidualizm): do określenia treści reprezentacji mentalnej niezbędne jest odniesienie do otoczenia (teoria przyczynowo-informacyjna; Burge, McGinn) https://plato.stanford.edu/entries/content-externalism/
      • jeśli reprezentacja mentalna jest spowodowana przez przyczyny zewnętrzne, w jaki sposób może powodować zachowania? Wewnętrzne czynniki określają komponent treści
      1. wąska treść - określona przez czynniki wewnętrzne; Putnam, Fodor, Block - treść de dicto, bądź nawet w ogóle niewyrażalna (proto-treść), Frege - sens, Kaplan - charakter https://plato.stanford.edu/entries/content-narrow/
      2. szeroka treść - określona przez wąską treść oraz czynniki zewnętrzne
    2. internalizm (indywidualizm): treść reprezentacyjna jest określona przez indywidualne własności wewnętrzne (Putnam, Fodor)
    3. aktywny eksternalizm (Clark, Chalmers): reprezentacje umysłowe mogą istnieć całkowicie poza głową (np. obliczenia)
  • obliczeniowa teoria umysłu - wiodąca wersji reprezentacjonistycznej teorii umysłu - umysł jest rodzajem komputera, a procesy umysłowe to obliczenia https://plato.stanford.edu/entries/computational-mind/
  • syntaktyczna teoria umysłu (Stich) - teorie obliczeniowe powinny brać pod uwagę jedyne cechy formalne przedmiotów
    • W jaki sposób reprezentacje realizowane są w mózgu?
      1. architektura klasyczna - reprezentacje mentalne to struktury symboliczne, którymi manipulujemy wg reguł (Turing, Fodor, Marr)
      2. architektura koneksjonistyczna - reprezentacje mentalne są realizowane przez sieć węzłów, podobnie jak sieć neuronowa, reprezentacje są rozproszone (McCulloch&Pitts, Rumerhart, Smolensky) https://plato.stanford.edu/entries/connectionism/
  • myśli i język: czy możliwe jest myślenie bez języka? Semantyka oparta na intencji (Chisholm, Sellars)

Paul Grice

  • Zasada Kooperacji: wnoś swój wkład tak, aby osiągnąć wspólny cel, s. 96
  • Kategorie Ilości, Jakości, Stosunku i Sposobu, i towarzyszące im maksymy s. 97

Jerrold J. Katz

  • rozbija pytanie o znaczenie na mniejsze pytania, s. 66:
    • Na czym polega różnica między posiadaniem znaczenia i brakiem znaczenia?
    • Czy jest synonimiczność?
    • etc.
  • celem jest formalna reprezentacja sensów słów, s. 70
  • proste znaczniki semantyczne - pojęcia atomiczne, s. 71
  • znaczniki semantyczne - definiowane przy użyciu prostych znaczników semantycznych, s. 70
  • odczyt - ciąg znaczników semantycznych, np. (Przedmiot), (Fizyczny), (Ludzki), etc. s. 71
    • odczyt leksykalny - do słowa
    • odczyt derywowany - do zdania
  • tradycyjna zasada semantyki: znaczenie zdania jest funkcją znaczeń jego składników, s. 72
  • wyjątki od tej zasady są marginalne, np. wziąć nogi za pas, s. 72

Luca Gasparri, Diego Marconi, Word meaning

  • definicje słowa:
    1. podejście lingwistyczne: sprowadza słowo do jakiejś funkcji językowej
    2. podejście metafizyczne: status ontologiczny słowa
  • słowo: najkrótsze wyrażenie językowe posiadające samodzielne znaczenie
  • leksem: abstrakcyjna reprezentacja wszystkich form gramatycznych słowa (jak fonem dla głosek)
  • teorie znaczenia słowa:
    1. semantyczne teorie znaczenia: jak znaczenie jest zakodowane w słowie
    2. fundacyjne teorie znaczenia: jak znaczenie jest zależne od użycia (konwencja) https://plato.stanford.edu/entries/convention/
  • trzy klasyczne podejścia do znaczenia słowa:
    1. etymologia spekulatywna: naturalna więź między słowem i znaczeniem (Platon, Kratylos)
    2. retoryka: studia nad figurami mowy
    3. leksykografia klasyczna: powstanie leksykografii wpłynęło na rozwój teorii znaczenia
  • semantyka historyczno-filologiczna: badanie zmian semantycznych i wrażliwości na kontekst

Filozofia języka

  • Frege: odróżnia sens i znaczenie słów
  • Russell, Wittgenstein, Tarski ograniczają się do zdań; Traktat Wittgensteina - odniesieniowa teoria znaczenia
  • Quine, 1943, Church, 1951- powrót do Fregego (Pegaz)
  • Carnap, 1947: intensja/ekstensja
  • problem w odgraniczeniu znaczenia słownikowego od wszystkich prawdziwych zdań, w których słowo może się pojawić
  • Fodor, Lepore, 1992: znaczenia leksykalna są albo atomowe, albo holistyczne
  • definicja Tarskiego nie jest informatywna dla języków naturalnych, żeby zrozumieć zdanie, trzeba już wcześnie wiedzieć, co ono oznacza
  • kompetencja semantyczna nie ogranicza się do znajomości relacji wewnątrz językowych, potrzebne jest ugruntowanie w świecie (Bonomi, Harnad)
  • kompetencja semantyczna, dwa aspekty (Marconi):
    1. inferencyjny: relacje semantyczne takie jak synonimia, hiponimia etc.
    2. referencyjny: odniesienie do świata
  • eksternalizm, zwrot eksternalistyczny, od lat 70.:
    • na początku tylko nazwy własne i rodzaje naturalne (złoto, cytryna)
    • Putnam, Kripke: odniesienie nie jest wyznaczone przez deskrypcję ani przez treść umysłową, lecz przez obiektywne relacje przyczynowe między mówiący i światem zewnętrznym
    • "Arystoteles był wielkim wojownikiem" - odniesienie wyznaczone przez historyczny łańcuch mówiących sięgający do pierwotnych użytkowników imienia "Arystoteles"
    • Putnam: woda na Ziemi Bliźniaczej może mieć skład chemiczny XYZ
    • Burge, eksternalizm społeczny: znaczenie słowa zależy od standardów językowych społeczności
  • internalizm: znaczenia są w głowach
  • dwa aspekty znaczenia
    • wąska treść: "woda" ma to samo znaczenie na Ziemi i Bliźniaczej Ziemi
    • szeroka treść: "woda" ma odmienne odniesienie na Ziemi i Bliźniaczej Ziemi (eksternalizm)
  • Chomsky: odniesienie to termin pozornie tylko oczywisty; woda to nie kwestia składu cząsteczkowego, nazywamy wodą rzeczy, które zawierają mnie wody niż rzeczy, których wodą nie nazywamy (herbata)
  • kontekstualizm: "Mleko jest w lodówce" (karton mleka, plama z mleka), Searle
    • Recanati, 2004: potencjał semantyczny słowa to kolekcja dotychczasowych użyć
    • Bach, 1994: "rdzeń przekonaniowy", minimalna informacja, którą zdanie zawiera;
  • ale trudno wyizolować rdzeń znaczeniowy: np. "Każda butelka jest w lodówce"
  • indeksykalizm (Stanley 2007): znaczenie komunikowane może być określone przez treści językowe po wypełnieniu zmiennych wolnych wartościami i uwzględnieniu norm konwersacyjnych
  • minimalizm, Borg, 2004: odróżnia to co zdanie oznacza i to co mówiący chce powiedzieć; słownik i gramatyka wystarczą do określenie sądów

Językoznawstwo

  • semantyka strukturalistyczna
    1. antypsychologizm
    2. antyhistorycyzm: najpierw synchronia, potem diachronia
    3. antylokalizm: sens słowa nie może być badany w izolacji, ale w relacji do innych słów
  • trzy podejścia do teorii znaczenia:
    1. teoria pola leksykalnego: znaczenie słowa w odniesieniu do pola leksykalnego, czyli zbioru semantycznie powiązanych słów
    2. analiza komponencjalna (semantyka składnikowa): znaczenie w terminach komponentów znaczeniowych jako cech prywatywnych (+męski, -męski)
    3. semantyka relacyjna (Lyons 1963): znaczenia powstają jako zbiór relacji semantycznych, bez odniesienia do rzeczywistości
  • semantyka generatywistyczna: semantyka Katza, markery semantyczne w formie drzewa (aktywność, fizyczna, cel, ruch, chwytanie itp.)
  • dwie grupy teorii po Katzu
    1. podejście dekompozycjonalne
      • metajęzyk semantyki naturalnej (Natural Semantic Metalanguage, NSM): znaczenie słowa to kombinacja 60 niepodzielnych prymów semantycznych (Wierzbicka 1972)
      • semantyka konceptualna: znaczenia to zjawiska pośredniczące między wyspecjalizowaną wiedzą językową i podstawowym poznaniem ugruntowanym w percepcji i schematach motorycznych (Jackendoff 1983)
        • zarzut: jak odróżnić "bieganie" od "joggingu" bez odwoływania się do wiedzy innej niż czysto percepcyjna?
      • semantyka dwupoziomowa: znaczenia to skutek interakcji między formą semantyczną słowa (SF) i niejęzykową strukturą pojęciową (CS), ogólną wiedzą o świecie (Bierwish 1983)
        • Ale jak odróżnić uniwersytet od akademii czy szkoły wyższej?
      • teoria słownika generatywnego (GLT): cztery poziomy informacji o znaczeniu - typ, argument, zdarzenie, qualia (Pustejovsky 1995)
    2. podejście relacyjne

Kognitywistyka

  • lingwistyka kognitywna, Eleanor Rosch, lata 70.:
    • kategorie znaczeniowa są stopniowalne, istnieją lepsze i gorsze przykłady;
    • automobil jest wehikułem bardziej niż łódź wiosłowa, a marchewka jest lepszym przykładem warzywa niż dynia
    • prototyp wehikułu, warzywa; architektura centrum i peryferia
    • Radial Network Theory (Brugman 1988): słowa są połączone z pojęciem prototypowym przy pomocy relacji metafory i metonimii
    • Conceptual Metaphor Theory (Lakoff & Johnson 1980) https://plato.stanford.edu/entries/metaphor/
    • Mental Spaces Approach (Fauconnier 1994) https://plato.stanford.edu/entries/embodied-cognition/
    • podejście encyklopedyczne
      • Semantyka Ramowa (Fillmore 1975)
      • Theory of Domains (Langacker 1987)
      • znaczenie to wiedza o faktach, znajomość słowa "kupować" zależy od wiedzy o faktach społecznych

Psycholingwistyka

  • badanie leksykonu mentalnego, jego składników, sposobu połączenia z pamięcią itp.
  • leksykon mentalny to system haseł słownikowych, zawierających informacje o poszczególnych słowach
  • składniki hasła
  • symulacjonizm (enaktywizm): kompetencja pojęciowa (semantyczna) to zdolność do symulowania/odgrywania zmysłowych doświadczeń stanów rzeczy opisywanych przez język

Neurolingwistyka

  • dwa spostrzeżenia:
    1. trzeba odróżnić między realizacją formy językowej (brzmienie, grafia) i pojęciem; można znać pojęcie bez znajomości słowa
    2. w mózgu nie ma podziału między wiedzą znaczeniową i encyklopedyczną, nie ma odróżnienia między sądami analitycznymi i syntetycznymi
  • trzy tematy neurolingwistyki
  1. podział słownika na kategorie
    • nazwy zwierząt i narzędzi znajdują się po lewej stronie płata czołowego
  2. reprezentacja rzeczowników pospolitych i nazw własnych
    • trudniej przypomnieć sobie nazwy własne niż rzeczowniki pospolite
  3. odróżnienie między inferencyjnym i referencyjnym aspektem kompetencji słownikowej
    • pacjenci tracą zdolność nazywania przedmiotów widzianych, choć zachowują zdolności inferencyjne; odwrotne przypadki rzadziej

Jeff Speaks, Meaning

  • dwa rodzaje teorii znaczenia wg Davida Lewisa, General Semantics, 1970:
    1. teorie semantyczne: przypisują treść znaczeniową do wyrażeń języka
      1. klasyczne
        1. teoria odniesienia, Frege: łączy wyrażenia językowe z tym, w jaki sposób te wyrażenia się przyczyniają do określenie prawdziwości zdań, w których występują
        2. Mill: znaczenie słowa to nazwa własna przedmiotu (https://plato.stanford.edu/entries/word-meaning/)
        3. Frege: znaczenie to sens; sens to jak obraz Księżyca na soczewce teleskopu, różny zarówno od księżyca, jak i obrazu na siatkówce oka osoby obserwującej
        4. Russell: znaczenie to przekonanie
        5. możliwe światy: znaczenie to intensja, czyli reguła, która mówi, co wyrażenie by znaczyło, gdyby świat był pewnego typu
      2. alternatywy
        1. Wittgenstein, krytyka teorii semantycznych: myślimy o znaczeniach jak o rzeczach tego typu co słowa, choć od nich różnych, jak pieniądze i krowy, które można za nie kupić, Wittgenstein, Dociekania, par. 120)
        2. Davidson: T-zdania w stylu Tarskiego
        3. internalizm, Davidson, Chomsky, Pietroski: odrzuca więź umysł-świat; znaczenia to instrukcje jak stworzyć reprezentacją mentalną; używamy słowa linia na oznaczenie wielu rzeczy
        4. inferencjalizm, Brandom: znaczenie zdania to wiedza o dobrych i złych wnioskach, jakie można wyciągnąć z tego zdania (https://plato.stanford.edu/entries/meaning-holism/)
        5. semantyka dynamiczna: znaczenia zdania zależy od kontekstu dyskursu (https://plato.stanford.edu/entries/discourse-representation-theory/)
        6. ekspresywizm: sądy etyczne wyrażają specyficzne stany mentalne, typu obietnica lub planowanie
    2. teorie fundacyjne: badają fakty społeczne i psychologiczne, które determinują treść znaczeniową wyrażeń
      1. mentalistyczne
        1. Grice: znaczenie to zawartość intencji mówiących
        2. znaczenie to przekonanie mówiących, a raczej konwencja, które reguluje w danej społeczności regularność pomiędzy wypowiedzią a przekonaniem (David Lewis 1975)
        3. komputacyjna teoria umysłu: znaczenie w postaci postaw przekonaniowych jest zapisane jest w języku myśli, składającym się z reprezentacji mentalnych (https://plato.stanford.edu/entries/mental-representation/)
      2. niementalistyczne
        1. przyczynowa teoria znaczenia, Kripke: odniesienie jest określone przez wprowadzenie nazwy (chrzest) i jej przekazywanie od jednego do drugiego mówiącego
        2. maksymalizacja prawdy i zasada miłosierdzia, Davidson: znaczenia i przekonania nie mogą być wyjaśnione jedne przez drugie, ale muszą być zdefiniowane razem, potrzebne jest wyjaśnienie przez fakt od nich niezależny: przekonania i znaczenia muszą być takie, aby prawdziwość przekonań i sądów była zmaksymalizowana
        3. magnetyzm referencji, Putnam: sama maksymalizacja prawdy nie wystarczy, potrzeba jeszcze, aby referencja była w ogóle "wybieralna" jako taka, w naturze istnieją obiektywne powiązania
        4. regularność użycia, Horwich: fraza "To jest czerwona" zwykle jest powodowana wskutek wizualnej percepcji czerwonej powierzchni
        5. normy społeczne, Wittgenstein, Brandom: znaczenie zdania to warunki, w których jest rzeczą poprawną i odpowiednią owo zdanie wypowiedzieć
  • ontologia przekonań (What are propositions, anyway?):
    • fakt: Russell, Wittgenstein
    • własność: D. Lewis, Chisholm
    • akt mentalny przewidywania faktu bądź własności

Maciej Witek

  • Wacław Janikowski: znaczenie to klasa typowych treści mentalnych wyznaczanych przez zasób komunałów, s. 99
  • komunały to zdania analityczne a posteriori, s. 100
  • sens: typowe treść mentalna, s. 100

Bibliografia

  • Luca Gasparri, Diego Marconi, Word Meaning, https://plato.stanford.edu/entries/word-meaning/
  • Paul Grice, Logika a konwersacja, przeł. B. Stanosz, w: Język w świetle nauki, Warszawa 1980.
  • Jerrold J. Katz, Domena znaczenia, przeł. B. Stanosz, w: Język w świetle nauki, Warszawa 1980.
  • Hilary Putnam, Znaczenie wyrazu "znaczenie", w: jego, Wiele twarzy realizmu i inne eseje, 1998.
  • Jeff Speaks, Theories of Meaning, https://plato.stanford.edu/entries/meaning/
  • Maciej Witek, Teoria teorii znaczenia, "Filozofia Nauki" 2009 nr 2.
Źródło: „http://emet.hekko24.pl/lp/index.php?title=Znaczenie&oldid=7129”