Michaił Bachtin: Różnice pomiędzy wersjami
Z Literatura przedmiotu
(→Estetyka) |
|||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
==Estetyka== | ==Estetyka== | ||
| + | |||
| + | * estetyka | ||
"Działalność estetyczną cechuje nastawienie na materiał"<ref>M. Bachtin, Problem treści, materiału i formy w artystycznej twórczości językowej, w: jego, Problemy literatury i estetyki, dz. cyt., s. 11.</ref> | "Działalność estetyczną cechuje nastawienie na materiał"<ref>M. Bachtin, Problem treści, materiału i formy w artystycznej twórczości językowej, w: jego, Problemy literatury i estetyki, dz. cyt., s. 11.</ref> | ||
| Linia 5: | Linia 7: | ||
"Zrozumienie przedmiotu estetycznego w jego czysto artystycznej swoistości, uchwycenie jego struktury, którą dalej będziemy nazywać architektoniką przedmiotu estetycznego — takie jest pierwsze zadanie analizy estetycznej"<ref>M. Bachtin, Problem treści, materiału i formy w artystycznej twórczości językowej, w: jego, Problemy literatury i estetyki, dz. cyt., s. 17.</ref> | "Zrozumienie przedmiotu estetycznego w jego czysto artystycznej swoistości, uchwycenie jego struktury, którą dalej będziemy nazywać architektoniką przedmiotu estetycznego — takie jest pierwsze zadanie analizy estetycznej"<ref>M. Bachtin, Problem treści, materiału i formy w artystycznej twórczości językowej, w: jego, Problemy literatury i estetyki, dz. cyt., s. 17.</ref> | ||
| − | * | + | * architektonika a kompozycja |
"Formy architektoniczne są formami duchowej i cielesnej wartości człowieka estetycznego, formami natury — jako jego otoczenia, formami zdarzenia w perspektywie osobistej, społecznej, historycznej itp.; wszystkie one są osiągnięciami, realizacjami, niczemu nie służą, lecz spokojnie istnieją dla siebie, stanowiąc formy istnienia estetycznego w jego cechach swoistych. | "Formy architektoniczne są formami duchowej i cielesnej wartości człowieka estetycznego, formami natury — jako jego otoczenia, formami zdarzenia w perspektywie osobistej, społecznej, historycznej itp.; wszystkie one są osiągnięciami, realizacjami, niczemu nie służą, lecz spokojnie istnieją dla siebie, stanowiąc formy istnienia estetycznego w jego cechach swoistych. | ||
Formy kompozycyjne, organizujące materiał, mają charakter teologiczny, służebny, jak gdyby niespokojny i podlegają czysto technicznej ocenie: do jakiego stopnia adekwatnie wypełniają zadania architektoniczne"<ref>M. Bachtin, Problem treści, materiału i formy w artystycznej twórczości językowej, w: jego, Problemy literatury i estetyki, dz. cyt., s. 21.</ref> | Formy kompozycyjne, organizujące materiał, mają charakter teologiczny, służebny, jak gdyby niespokojny i podlegają czysto technicznej ocenie: do jakiego stopnia adekwatnie wypełniają zadania architektoniczne"<ref>M. Bachtin, Problem treści, materiału i formy w artystycznej twórczości językowej, w: jego, Problemy literatury i estetyki, dz. cyt., s. 21.</ref> | ||
| Linia 21: | Linia 23: | ||
* nauki przyrodnicze | * nauki przyrodnicze | ||
"Cały aparat metodologiczny nauk matematycznych i przyrodniczych jest nastawiony na opanowanie rzeczy, niemego przedmiotu, który nie wypowiada się w słowie, niczego o sobie nie mówi. Poznanie nie wiąże się tutaj z otrzymywaniem i interpretacją znaków, znaków pochodzących od samego, poznawanego obiektu."<ref>Michaił Bachtin, Słowo w powieści, w: jego, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982, s. 193.</ref> | "Cały aparat metodologiczny nauk matematycznych i przyrodniczych jest nastawiony na opanowanie rzeczy, niemego przedmiotu, który nie wypowiada się w słowie, niczego o sobie nie mówi. Poznanie nie wiąże się tutaj z otrzymywaniem i interpretacją znaków, znaków pochodzących od samego, poznawanego obiektu."<ref>Michaił Bachtin, Słowo w powieści, w: jego, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982, s. 193.</ref> | ||
| + | |||
| + | ===Niewspółobecność== | ||
| + | |||
| + | * "(...) podstawowy, estetycznie produktywny stosunek autora do bohatera - stosunek intencjonalnej niewspółobecności autora wobec wszelkich wystąpień bohatera"<ref>s. 46.</ref> | ||
==Słowo cudze== | ==Słowo cudze== | ||
Wersja z 16:39, 21 maj 2020
Spis treści
Estetyka
- estetyka
"Działalność estetyczną cechuje nastawienie na materiał"[1]
- architektonika przedmiotu estetycznego:
"Zrozumienie przedmiotu estetycznego w jego czysto artystycznej swoistości, uchwycenie jego struktury, którą dalej będziemy nazywać architektoniką przedmiotu estetycznego — takie jest pierwsze zadanie analizy estetycznej"[2]
- architektonika a kompozycja
"Formy architektoniczne są formami duchowej i cielesnej wartości człowieka estetycznego, formami natury — jako jego otoczenia, formami zdarzenia w perspektywie osobistej, społecznej, historycznej itp.; wszystkie one są osiągnięciami, realizacjami, niczemu nie służą, lecz spokojnie istnieją dla siebie, stanowiąc formy istnienia estetycznego w jego cechach swoistych. Formy kompozycyjne, organizujące materiał, mają charakter teologiczny, służebny, jak gdyby niespokojny i podlegają czysto technicznej ocenie: do jakiego stopnia adekwatnie wypełniają zadania architektoniczne"[3]
- treść:
"Rzeczywistość poznania i estetycznego czynu, którą przedmiot estetyczny wchłania poznaną już i ocenioną i którą poddaje konkretnej intuicyjnej syntezie, indywidualizuje, konkretyzuje, wydziela i zamyka, czyli wszechstronnie artystycznie formuje za pomocą określonego materiału, nazwiemy — w zgodzie z tradycyjnym użyciem słowa — treścią utworu artystycznego (ściślej — przedmiotu estetycznego)"[4]
- intertekstualność avant la lettre:
"Są utwory, które naprawdę nie dotyczą świata, a tylko słowa "świat" w literackim kontekście, utwory, które rodzą się, żyją i umierają na kartach czasopism, nie kierując się ku niczemu na zewnątrz. Treść poznawczo-etyczną, także dla nich niezbędną jako konstytutywny element utworu artystycznego, biorą nie bezpośrednio ze świata poznania i z etycznej rzeczywistości czynu, lecz z innych utworów artystycznych albo też tworzą ją na ich wzór"[5]
- gatunki włączone (do powieści): wyznania, dziennik, opis podróży, biografia, list etc.[6]
- nauki przyrodnicze
"Cały aparat metodologiczny nauk matematycznych i przyrodniczych jest nastawiony na opanowanie rzeczy, niemego przedmiotu, który nie wypowiada się w słowie, niczego o sobie nie mówi. Poznanie nie wiąże się tutaj z otrzymywaniem i interpretacją znaków, znaków pochodzących od samego, poznawanego obiektu."[9]
=Niewspółobecność
- "(...) podstawowy, estetycznie produktywny stosunek autora do bohatera - stosunek intencjonalnej niewspółobecności autora wobec wszelkich wystąpień bohatera"[10]
Słowo cudze
- waga słowa cudzego
"Życiowa waga tematu człowieka mówiącego jest ogromna. Na każdym kroku mamy do czynienia z mową dotyczącą mówiącego i jego słowa. Można wręcz stwierdzić: w życiu mówi się głównie o tym, co mówią inni — przytacza się, wspomina, ocenia, dyskutuje cudze słowa, poglądy, twierdzenia, wiadomości, budzą one oburzenie, domagają się zgody, bywają przedmiotem sporu, można się do nich odwoływać"[11]
"w codziennej mowie każdego społecznie aktywnego człowieka co najmniej połowa wypowiedzianych słów to słowa cudze (świadomie traktowane jako cudze), przekazywane w różnym stopniu ściśle i obiektywnie (a raczej — subiektywnie)"[12]
Słowo cudze w powieści
- dwie linie rozwojowe powieści: powieść sofistyczna (jednojęzyczność, jednostylowość), powieść różnojęzyczna i wielostylowa (arcydzieła),[13];
"słowo jest tutaj przedmiotem i podmiotem sporu, nie może ani naiwnie, ani umownie zapominać o otaczającej je różnojęzyczności"[14]
"centralnym problemem stylistyki powieści powinien stać się problem artystycznego przedstawienia języka, problem obrazu języka"[15]
"Idea wypróbowywania bohatera i jego słowa jest, być może, główną ideą organizującą powieść"[16]
"europejska proza powieściowa rodzi się i wypracowuje w procesie swobodnego (przekształcającego) przekładu cudzych utworów"[17]
"Samokrytyka słowa stanowi istotną cechę gatunkową powieści"[18]; dwa typy: "człowiek literacki" (Don Kichot, Pani Bovary) i "powieść o powieści" (Tristram Shandy)[19]
Chronotop
"Istotne wzajemne powiązanie stosunków czasowych i przestrzennych, przyswojonych artystycznie w literaturze nazwiemy czasoprzestrzenią (chronotopem). Terminu tego używa matematyczne przyrodoznawstwo w ślad za Einsteinem"[20]
Klasyfikacja powieści I
- trzy typy powieści antycznej:
- "przygodowa powieść próby" (Historia etiopska, Helidora, Leukippe i Kleistofont Tacjusza, Chareas i Kallirroe Charitona, Historia efezyjska Ksenofonta z Efezu, Dafnis i Chloe Longosa)[21]
- powieść przygodowo-obyczajowa (Satyryki Petroniusza, Złoty osioł Apulejusza)[22]
- powieść biograficzna: typ platoński (Apologia Sokratesa, Fedon), typ retoryczny (enkomion, Isokrates)[23]
Klasyfikacja powieści II
- Powieść wędrówek[24]
- Powieść próby
- powieść grecka
- żywoty męczenników (hagiografia)
- średniowieczny romans rycerski
- powieść barokowa
- powieść awanturniczo-heroiczna (p. grozy, p. gotycka)
- powieść sentymentalna
- powieść biograficzna[25]
- warianty naiwny (dawny)
- wyznanie
- żywot
- powieść rodzinno-biograficzna (Tom Jones)[26]
Bibliografia
- B. Żyłko, Śmiech według Bachtina, "Punkt po Punkcie" 2005, z. 6. (Bachtin-satanista)
- Michaił Bachtin, Twórczość Franciszka Rabelais'go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu, przeł. A.i A. Goreniowie, Kraków 1975.
- Michaił Bachtin, Formy czasu i czasoprzestrzeni w powieści, w: jego, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Czytelnik: Warszawa 1982.
- Michaił Bachtin, Problem gatunków mowy, w: jego, Estetyka twórczości słownej, przeł. D. Ulicka, Warszawa 1986; lub: w: Teorie literatury XX wieku. Antologia, red. A. Burzyńska, M. P. Markowski, Kraków 2007.
- Michaił Bachtin, Słowo w powieści, w: jego, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982.
- Michaił Bachtin, Problemy poetyki Dostojewskiego, przeł. N. Modzelewska, Warszawa 1970.
- Stoff A., Skubaczewska-Pniewska A. (red.): Teoria karnawalizacji. Konteksty i interpretacje, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu M. Kopernika
Przypisy
- ↑ M. Bachtin, Problem treści, materiału i formy w artystycznej twórczości językowej, w: jego, Problemy literatury i estetyki, dz. cyt., s. 11.
- ↑ M. Bachtin, Problem treści, materiału i formy w artystycznej twórczości językowej, w: jego, Problemy literatury i estetyki, dz. cyt., s. 17.
- ↑ M. Bachtin, Problem treści, materiału i formy w artystycznej twórczości językowej, w: jego, Problemy literatury i estetyki, dz. cyt., s. 21.
- ↑ M. Bachtin, Problem treści, materiału i formy w artystycznej twórczości językowej, w: jego, Problemy literatury i estetyki, dz. cyt., s. 35.
- ↑ M. Bachtin, Problem treści, materiału i formy w artystycznej twórczości językowej, w: jego, Problemy literatury i estetyki, dz. cyt., s. 38.
- ↑ Michaił Bachtin, Słowo w powieści, w: jego, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982, s. 157.
- ↑ Michaił Bachtin, Słowo w powieści, w: jego, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982, s. 137.
- ↑ Michaił Bachtin, Słowo w powieści, w: jego, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982, s. 202.
- ↑ Michaił Bachtin, Słowo w powieści, w: jego, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982, s. 193.
- ↑ s. 46.
- ↑ Michaił Bachtin, Słowo w powieści, w: jego, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982, s. 178.
- ↑ Michaił Bachtin, Słowo w powieści, w: jego, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982, s. 179.
- ↑ Michaił Bachtin, Słowo w powieści, w: jego, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982, s. 220, 262.
- ↑ Michaił Bachtin, Słowo w powieści, w: jego, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982, s. 171.
- ↑ Michaił Bachtin, Słowo w powieści, w: jego, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982, s. 176.
- ↑ Michaił Bachtin, Słowo w powieści, w: jego, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982, s. 237.
- ↑ Michaił Bachtin, Słowo w powieści, w: jego, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982, s. 224.
- ↑ Michaił Bachtin, Słowo w powieści, w: jego, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982, s. 265.
- ↑ Michaił Bachtin, Słowo w powieści, w: jego, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982, s. 268.
- ↑ Michaił Bachtin, Formy czasu i czasoprzestrzeni w powieści, w: jego, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982, s. 278.
- ↑ Michaił Bachtin, Formy czasu i czasoprzestrzeni w powieści, w: jego, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982, s. 281.
- ↑ Michaił Bachtin, Formy czasu i czasoprzestrzeni w powieści, w: jego, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982, s. 310.
- ↑ Michaił Bachtin, Formy czasu i czasoprzestrzeni w powieści, w: jego, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Grajewski, Warszawa 1982, s. 333-334.
- ↑ Michaił Bachtin, Estetyka twórczości słownej, przeł. D. Ulicka, Warszawa 1986, s. 285.
- ↑ Michaił Bachtin, Estetyka twórczości słownej, przeł. D. Ulicka, Warszawa 1986, s. 294.
- ↑ Michaił Bachtin, Estetyka twórczości słownej, przeł. D. Ulicka, Warszawa 1986, s. 297.
