Weiser Dawidek: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 19:42, 18 paź 2021

Budowa

• III plany narracyjne (Erzählpläne), * struktura szkatułkowa
• Paweł Huelle: „Chodzi mi o połączenie kilku warstw rzeczywistości. Warstwy „zewnętrznej”: politycznej, obyczajowej, słowem, jakiejś konkretności; następnie warstwy „egzystencjalnej”, czyli całej sfery psychologicznej i emocjonalnej; i wreszcie — warstwy „metafizycznej”, a więc tej, która wymyka się jednoznacznemu oglądowi i opisowi. (…) chciałbym (…) pokazać rzeczywistość w jej całokształcie wraz z nieodłącznym jej atrybutem, jakim jest Tajemnica. I co jest najważniejsze, pokazać tę tajemnicę jako tajemnicę właśnie, a nie jako tajemnicę zaledwie z punktu widzenia bohatera. Moim marzeniem jest napisać książkę, która nie tyle odzwierciedlałaby rzeczywistość, co ją imitowała, a więc zawierała w sobie ów pierwiastek niewiadomej”

Fabuła

• Heller, Piotr, Szymek, Elka, Dawid spędzają razem wakacje, mają 11 lat (lipiec-sierpień 1957)
• Dawid ginie w niewyjaśniownych okolicznościach w obecności pozostałych dzieci
• Milicja prowadzi śledztwo: przesłuchanie w obecności dyrektora i nauczyciela przyrody, M-skiego (wrzesień 1957)
• Po latach dorosły Heller próbuje wyjaśnić zagadkę, szuka pozostałych uczestników (około roku 1984)
• Piotr ginie w roku 1970, Szymek robi karierę w innym mieście, Elka mieszka w Mannheim

Recepcja

• IV strona okładki: 'Sensacyjna, pełna zdumiewających niespodzianek fabuła pozwala czytać się na wiele sposobów. W książce doszukano się już m.in. powieści obyczajowej, politycznej paraboli, mitologii okresu dojrzewania, dziecięcej Ewangelii'

Interpretacja

Postać Mesjasza

• Jan Błoński: 'Nagle, od wschodniej strony zobaczyłem w promieniach słonecznych małego chłopca ubranego na biało. Nie mogło być wątpliwości – to nadchodził Weiser'
• Krzysztof Ćwikliński: „Przyjściu Dawidka towarzyszą „znaki”: kometa w kształcie łba końskiego, długotrwała susza i pomór ryb w zatoce. Dawidek zjawia się w dzień Bożego Ciała podczas procesji w kłębach kadzidła wydobywającego się z kadzielnicy proboszcza Dudaka. Przyjście Dawida poprzedza przyjście apokaliptycznego proroka – wariata Żółtoskrzydłego, uciekiniera ze Srebrzyska, wieszczącego zagładę rodu ludzkiego. Przyjściu Dawidka towarzyszą „cuda”: lewitacja, chodzenie po rozżarzonych węglach, obłaskawienie wzrokiem pantery w ZOO. Odejście Dawidka poprzedza urządzony u schyłku wakacji piknik – „ostatnia wieczerza” i ponowne zjawienie się „cudem ocalałego” po wybuchu Weisera. Wybrańcy Dawidka, profani i jednocześnie adepci „tajemnicy”, noszą imiona: Szymon, Piotr i… choć narrator jest bezimienny, można mu przydać imię Paweł lub Tomasz. Sam zaś Dawid posiada nazwisko „mówiące”, które w niemieckim znaczy tyle co „przewodnik”

Miejsce

• Bukowa Górka, brętowski cmentarz, Oliwa, Jelitkowo, Wrzeszcz, Zaspa, Srebrzysko, Dolina Radości - w pobliżu Dolina Ewy, osiedla Emaus, św. Wojciech
• zoo, gdzie Dawid Weiser dał pokaz swej mocy, poskramiając paterę, „było położone (…) w głębokiej dolinie Oliwskiego Potoku, który wypływał w tym miejscu z siedmiu wzgórz”

Zapowiedzi

• martwe ryby i roje much: 'To, co zobaczyliśmy, przekraczało możliwość rozumienia zbrodniczych zdolności natury. Tysiące kolek pływających do góry brzuchami poruszało się w leniwym rytmie fali, tworząc kilkumetrowej szerokości pas martwych tułowi. Wystarczyło wsadzić rękę do wody, by przyczepione do skóry łuski migotały niczym pancerz, ale to nie było przyjemne uczucie. Zamiast kąpieli mieliśmy rybną zupę, w którą można było napluć z obrzydzenia. (…) Przez następne dni zupa gęstniała, stając się cuchnącą i lepką mazią. W pożarze czerwca zewłoki gniły, pęczniejąc jak nadymane rybie pęcherze a smród rozkładu czuć było nawet w okolicach tramwajowej pętli. (…) Nad przybrzeżną zawiesiną, która z godziny na godzinę zmieniała kolor od jasnej zieleni do ciemnego brązu, pojawiły się roje much niespotykanej dotąd wielkości, żywiących się padliną i składających tam swoje jaja (s. 15)”'
  • por. Ryby rzeki wyginęły, a Nil zaczął wydawać przykrą woń, tak że Egipcjanie nie mogli pić wody z Nilu. Krew była w całym kraju egipskim” (Wj 7, 21)1. I dalej: „Żaby wyginęły w domach, na polach i na podwórzach. Zebrano je w stosy, a ziemia wydawała przykrą woń” (Wj 8, 10). „I uczynił tak Pan i sprowadził mnóstwo much do domu faraona, do domów jego i na całą ziemię egipską. Kraj został zniszczony przez muchy” (Wj 8,20). Władze miasta Gdańsk postępowały z rybami podobnie jak mieszkańcy Egiptu z żabami: zebrano je w stosy (s. 26)
  • symbolika ryby
• susza: 'Kolejna plaga to susza: „od dwóch miesięcy, to jest od początku maja, nie spadła ani jedna kropla deszczu, co starzy ludzie z upodobaniem tłumaczyli jako karę boską” (s. 27). Pociąga ona za sobą klęskę nieurodzaju. Widzimy „rachityczny, spalony słońcem ogródek” (s. 32), a w nim rzędy „pożółkłej fasoli, która tego lata nie wyrosła nawet do połowy tyczek” (s. 32).'
• znaki na niebie: '„wczoraj widziano nad zatoką ogromną kometę”, s. 46)'
  • „A oto gwiazda, którą widzieli na Wschodzie, szła przed nimi, aż przyszła i zatrzymała się nad miejscem, gdzie było Dziecię” (Mt 2,9). Zauważmy dodatkową zbieżność: gwiazdę gdańszczanie widzieli nad zatoką, a więc na wschodniej lub północno-wschodniej części nieba.
• znaki na niebie cd.: ' Wreszcie rozpoczyna się istny wylew cudów „nad wodami zatoki rybacy z Helu widzieli pomarańczową kulę, która wyglądała jak piorun ognisty, (…) jednej kobiecie, kiedy szła przez las do Brętowa, ukazała się Matka Boska z Matemblewa, (…) marynarze widzieli na własne oczy żaglowiec bez załogi, przemykający nocą między statkami na redzie. Byli wreszcie tacy, którzy widzieli kometę w kształcie końskiej głowy, jak krążyła nad miastem, i ci zaklinali się, że kometa powróci po okrążeniu Ziemi i spadnie ze straszliwą siłą” (s. 86; jak widać, kometa pojawia się ponownie).'

Prorok

• W powieści rolę proroka odgrywa Żółtoskrzydły, „uciekinier ze szpitala dla czubków”: „Któregoś dnia obok krypty z gotyckim napisem zobaczyliśmy mężczyznę w piżamie i szpitalnym szlafroku, który siedział na płycie i mamrotał coś pod nosem, zupełnie jakby odmawiał godzinki” (s. 27).
• Żółtoskrzydły wieści zagładę językiem naiwnie stylizowanym na charakterystyczną biblijną staropolszczyznę, łatwo rozpoznawalną dzięki rozpowszechnieniu przekładu Wujka: „Bracia! Słowo pańskie zamieszkało w uchu moim, słuchajcie przeto słów, jakie wam daję na świadectwo! Oto Pan obnaży ziemię i przemieni oblicze jej, a rozproszy obywateli jej. Wielce obnażona będzie ziemia i bardzo złupiona, albowiem Pan mówił to słowo. Płakać będzie i upadnie ziemia, zwątleje i obali się okrąg ziemski, zemdleją wszystkie narody ziemskie. Przeto, że ta ziemia splugawiona jest przez obywateli, albowiem przestąpili prawa, odmienili ustawy, naruszyli przymierze wieczne!” (s. 28)

Przyjście

• Dawid zwraca uwagę chłopców w dzień Bożego Ciała, „który [tego roku] przypadał wyjątkowo późno” (s. 11), co znowu wskazuje na wyjątkowość wydarzeń. „I wtedy właśnie zobaczyliśmy Weisera po raz pierwszy w roli dla niego charakterystycznej, roli, którą sam sobie wybrał, a następnie narzucił nam wszystkim, o czym, rzecz jasna, nie mogliśmy nic wiedzieć. Tuż przed ołtarzem, który rokrocznie wznoszony był obok naszego domu, proboszcz Dudak zamachał potężnie kadzielnicą, wypuszczając wspaniały obłok, na który czekaliśmy z drżeniem i napięciem. A kiedy szary dym opadł, zobaczyliśmy Weisera stojącego na małym wzgórku po lewej stronie ołtarza i przypatrującego się wszystkiemu z nieukrywaną dumą. To była duma generała, który odbiera defiladę” (s. 11).
• Weiser stoi na „małym wzgórku” - miejsce święte, axis mundi
• Dawidek pojawia się często w miejscach mogących pełnić rolę axis mundi. Widzimy go: opartego o modrzew (s. 12), siedzącego na sośnie (s. 19), z Elką obok studni Neptuna (s. 27; studia jest metaforą drogi łączącej ziemię i regiony dolne, poza tym jest być może aluzja do nowotestamentowej sceny spotkania Jezusa i Samarytanki przy studni Jakuba w Sychar, J 4, 8n), obok lotniska (s. 27), z okna na pierwszym piętrze (s. 35, 41) albo gdy z Elką „wdrapują się na samą górę i nikną” (s. 23).

Bibliografia podmiotowa

• Paweł Huelle, Weiser Dawidek, Frankfurt am Main Fischer-Taschenbuch-Verl. 1995
• Paweł Huelle, Weiser Dawidek, Marburg: Dt. Blindenstudienanst. 1990
• Rozmowa „Pulsu” z Pawłem Huelle, „Puls” 1991 nr 3 (50), s. 37.

Bibliografia przemiotowa

• J. Błoński, Duch powieści i wąs Stalina, „Tygodnik Powszechny” 1987, nr 11;
• K. Ćwikliński, W poszukiwaniu samego siebie, „Nurt” 1989, nr 3;
• Christian Prunitsch, Intertextualität als Vollzug literarischer und geschichtlicher Kontinuität am Beispiel von Günter Grass' "Katz und Maus" und Paweł Huelles "Weiser Dawidek", Zeitschrift für Slavische Philologie, v62 n1 (20030101): 149-174

Przypisy