Znaczenie

Quine

• Dwa dogmaty empiryzmu

Paul Grice

• Zasada Kooperacji: wnoś swój wkład tak, aby osiągnąć wspólny cel, s. 96
• Kategorie Ilości, Jakości, Stosunku i Sposobu, i towarzyszące im maksymy s. 97

Jerrold J. Katz

• rozbija pytanie o znaczenie na mniejsze pytania, s. 66:
  • Na czym polega różnica między posiadaniem znaczenia i brakiem znaczenia?
  • Czy jest synonimiczność?
  • etc.
• celem jest formalna reprezentacja sensów słów, s. 70
• proste znaczniki semantyczne - pojęcia atomiczne, s. 71
• znaczniki semantyczne - definiowane przy użyciu prostych znaczników semantycznych, s. 70
• odczyt - ciąg znaczników semantycznych, np. (Przedmiot), (Fizyczny), (Ludzki), etc. s. 71
  • odczyt leksykalny - do słowa
  • odczyt derywowany - do zdania
• tradycyjna zasada semantyki: znaczenie zdania jest funkcją znaczeń jego składników, s. 72
• wyjątki od tej zasady są marginalne, np. wziąć nogi za pas, s. 72

Luca Gasparri, Diego Marconi

• definicje słowa:
  1. podejście lingwistyczne: sprowadza słowo do jakiejś funkcji językowej
  2. podejście metafizyczne: status ontologiczny słowa
• słowo: najkrótsze wyrażenie językowe posiadające samodzielne znaczenie
• leksem: abstrakcyjna reprezentacja wszystkich form gramatycznych słowa (jak fonem dla głosek)
• teorie znaczenia słowa:
  1. semantyczne teorie znaczenia: jak znaczenie jest zakodowane w słowie
  2. fundacyjne teorie znaczenia: jak znaczenie jest zależne od użycia (konwencja) https://plato.stanford.edu/entries/convention/
• trzy klasyczne podejścia do znaczenia słowa:
  1. etymologia spekulatywna: naturalna więź między słowem i znaczeniem (Platon, Kratylos)
  2. retoryka: studia nad figurami mowy
  3. leksykografia klasyczna: powstanie leksykografii wpłynęło na rozwój teorii znaczenia
• semantyka historyczno-filologiczna: badanie zmian semantycznych i wrażliwości na kontekst

Filozofia języka

• Frege: odróżnia sens i znaczenie słów
• Russell, Wittgenstein, Tarski ograniczają się do zdań; Traktat Wittgensteina - odniesieniowa teoria znaczenia
• Quine, 1943, Church, 1951- powrót do Fregego (Pegaz)
• Carnap, 1947: intensja/ekstensja
• problem w odgraniczeniu znaczenia słownikowego od wszystkich prawdziwych zdań, w których słowo może się pojawić
• Fodor, Lepore, 1992: znaczenia leksykalna są albo atomowe, albo holistyczne
• definicja Tarskiego nie jest informatywna dla języków naturalnych, żeby zrozumieć zdanie, trzeba już wcześnie wiedzieć, co ono oznacza
• kompetencja semantyczna nie ogranicza się do znajomości relacji wewnątrz językowych, potrzebne jest ugruntowanie w świecie (Bonomi, Harnad)
• kompetencja semantyczna, dwa aspekty (Marconi):
  1. inferencyjny: relacje semantyczne takie jak synonimia, hiponimia etc.
  2. referencyjny: odniesienie do świata
• eksternalizm, zwrot eksternalistyczny, od lat 70.:
  • na początku tylko nazwy własne i rodzaje naturalne (złoto, cytryna)
  • Putnam, Kripke: odniesienie nie jest wyznaczone przez deskrypcję ani przez treść umysłową, lecz przez obiektywne relacje przyczynowe między mówiący i światem zewnętrznym
  • "Arystoteles był wielkim wojownikiem" - odniesienie wyznaczone przez historyczny łańcuch mówiących sięgający do pierwotnych użytkowników imienia "Arystoteles"
  • Putnam: woda na Ziemi Bliźniaczej może mieć skład chemiczny XYZ
  • Burge, eksternalizm społeczny: znaczenie słowa zależy od standardów językowych społeczności
• internalizm: znaczenia są w głowach
• dwa aspekty znaczenia
  • wąska treść: "woda" ma to samo znaczenie na Ziemi i Bliźniaczej Ziemi
  • szeroka treść: "woda" ma odmienne odniesienie na Ziemi i Bliźniaczej Ziemi (eksternalizm)
• Chomsky: odniesienie to termin pozornie tylko oczywisty; woda to nie kwestia składu cząsteczkowego, nazywamy wodą rzeczy, które zawierają mnie wody niż rzeczy, których wodą nie nazywamy (herbata)
• kontekstualizm: "Mleko jest w lodówce" (karton mleka, plama z mleka), Searle
  • Recanati, 2004: potencjał semantyczny słowa to kolekcja dotychczasowych użyć
  • Bach, 1994: "rdzeń przekonaniowy", minimalna informacja, którą zdanie zawiera;
• ale trudno wyizolować rdzeń znaczeniowy: np. "Każda butelka jest w lodówce"
• indeksykalizm (Stanley 2007): znaczenie komunikowane może być określone przez treści językowe po wypełnieniu zmiennych wolnych wartościami i uwzględnieniu norm konwersacyjnych
• minimalizm, Borg, 2004: odróżnia to co zdanie oznacza i to co mówiący chce powiedzieć; słownik i gramatyka wystarczą do określenie sądów

Językoznawstwo

• semantyka strukturalistyczna
  1. antypsychologizm
  2. antyhistorycyzm: najpierw synchronia, potem diachronia
  3. antylokalizm: sens słowa nie może być badany w izolacji, ale w relacji do innych słów
• trzy podejścia do teorii znaczenia:
  1. teoria pola leksykalnego: znaczenie słowa w odniesieniu do pola leksykalnego, czyli zbioru semantycznie powiązanych słów
  2. analiza komponencjalna (semantyka składnikowa): znaczenie w terminach komponentów znaczeniowych jako cech prywatywnych (+męski, -męski)
  3. semantyka relacyjna (Lyons 1963): znaczenia powstają jako zbiór relacji semantycznych, bez odniesienia do rzeczywistości
• semantyka generatywistyczna: semantyka Katza, markery semantyczne w formie drzewa (aktywność, fizyczna, cel, ruch, chwytanie itp.)
• dwie grupy teorii po Katzu
  1. podejście dekompozycjonalne
     • metajęzyk semantyki naturalnej
     • semantyka konceptualna
     • semantyka dwupoziomowa
     • teoria słownika generatywnego
  2. podejście relacyjne
     • sieci symboliczne
     • analiza statystyczna

Jeff Speaks

• dwa rodzaje teorii znaczenia wg Davida Lewisa, General Semantics, 1970:
  1. teorie semantyczne: przypisują treść znaczeniową do wyrażeń języka
     1. klasyczne
        1. teoria odniesienia, Frege: łączy wyrażenia językowe z tym, w jaki sposób te wyrażenia się przyczyniają do określenie prawdziwości zdań, w których występują
        2. Mill: znaczenie słowa to nazwa własna przedmiotu (https://plato.stanford.edu/entries/word-meaning/)
        3. Frege: znaczenie to sens; sens to jak obraz Księżyca na soczewce teleskopu, różny zarówno od księżyca, jak i obrazu na siatkówce oka osoby obserwującej
        4. Russell: znaczenie to przekonanie
        5. możliwe światy: znaczenie to intensja, czyli reguła, która mówi, co wyrażenie by znaczyło, gdyby świat był pewnego typu
     2. alternatywy
        1. Wittgenstein, krytyka teorii semantycznych: myślimy o znaczeniach jak o rzeczach tego typu co słowa, choć od nich różnych, jak pieniądze i krowy, które można za nie kupić, Wittgenstein, Dociekania, par. 120)
        2. Davidson: T-zdania w stylu Tarskiego
        3. internalizm, Davidson, Chomsky, Pietroski: odrzuca więź umysł-świat; znaczenia to instrukcje jak stworzyć reprezentacją mentalną; używamy słowa linia na oznaczenie wielu rzeczy
        4. inferencjalizm, Brandom: znaczenie zdania to wiedza o dobrych i złych wnioskach, jakie można wyciągnąć z tego zdania (https://plato.stanford.edu/entries/meaning-holism/)
        5. semantyka dynamiczna: znaczenia zdania zależy od kontekstu dyskursu (https://plato.stanford.edu/entries/discourse-representation-theory/)
        6. ekspresywizm: sądy etyczne wyrażają specyficzne stany mentalne, typu obietnica lub planowanie
  2. teorie fundacyjne: badają fakty społeczne i psychologiczne, które determinują treść znaczeniową wyrażeń
     1. mentalistyczne
        1. Grice: znaczenie to zawartość intencji mówiących
        2. znaczenie to przekonanie mówiących, a raczej konwencja, które reguluje w danej społeczności regularność pomiędzy wypowiedzią a przekonaniem (David Lewis 1975)
        3. komputacyjna teoria umysłu: znaczenie w postaci postaw przekonaniowych jest zapisane jest w języku myśli, składającym się z reprezentacji mentalnych (https://plato.stanford.edu/entries/mental-representation/)
     2. niementalistyczne
        1. przyczynowa teoria znaczenia, Kripke: odniesienie jest określone przez wprowadzenie nazwy (chrzest) i jej przekazywanie od jednego do drugiego mówiącego
        2. maksymalizacja prawdy i zasada miłosierdzia, Davidson: znaczenia i przekonania nie mogą być wyjaśnione jedne przez drugie, ale muszą być zdefiniowane razem, potrzebne jest wyjaśnienie przez fakt od nich niezależny: przekonania i znaczenia muszą być takie, aby prawdziwość przekonań i sądów była zmaksymalizowana
        3. magnetyzm referencji, Putnam: sama maksymalizacja prawdy nie wystarczy, potrzeba jeszcze, aby referencja była w ogóle "wybieralna" jako taka, w naturze istnieją obiektywne powiązania
        4. regularność użycia, Horwich: fraza "To jest czerwona" zwykle jest powodowana wskutek wizualnej percepcji czerwonej powierzchni
        5. normy społeczne, Wittgenstein, Brandom: znaczenie zdania to warunki, w których jest rzeczą poprawną i odpowiednią owo zdanie wypowiedzieć
• ontologia przekonań (What are propositions, anyway?):
  • fakt: Russell, Wittgenstein
  • własność: D. Lewis, Chisholm
  • akt mentalny przewidywania faktu bądź własności

Maciej Witek

• Wacław Janikowski: znaczenie to klasa typowych treści mentalnych wyznaczanych przez zasób komunałów, s. 99
• komunały to zdania analityczne a posteriori, s. 100
• sens: typowe treść mentalna, s. 100

Bibliografia

• Luca Gasparri, Diego Marconi, Word Meaning, https://plato.stanford.edu/entries/word-meaning/
• Paul Grice, Logika a konwersacja, przeł. B. Stanosz, w: Język w świetle nauki, Warszawa 1980.
• Jerrold J. Katz, Domena znaczenia, przeł. B. Stanosz, w: Język w świetle nauki, Warszawa 1980.
• Hilary Putnam, Znaczenie wyrazu "znaczenie", w: jego, Wiele twarzy realizmu i inne eseje, 1998.
• Jeff Speaks, Theories of Meaning, https://plato.stanford.edu/entries/meaning/
• Maciej Witek, Teoria teorii znaczenia, "Filozofia Nauki" 2009 nr 2.