Błąd

   1) Error – etymology
   2) Error in philosophy
   3) Psychology of error
       1) Pleasure of being right
       2) Difficulty of admitting mistake 
   4) Studies on error – human error studies, wrongology 
       1) Definition of error (Family resemblance notion)
       2) Classification (Reason)
   5) Two approach to error 
       1) pragmatics, negative (Kotarbiński, Reason)
       2) positive (St. Augustine, Schulz, Benjamin Mako Hill) 
   6) Error in philology
       1) Origins of mankind – Africa controversy 
       2) Origins of language – pie.? 
       3) Scriptural bias and architectural bias in history of mankind
       4) Languages of Africa
   7) Post-humanities: Error humanum est? 

Pojęcia i terminy

• błąd językowy
• pomyłka Freudowska
• gaffa
• bias
• hamartria, zbłądzenie, ironia tragiczna
• Przykłady planów naukowego kropek Afryki zalotkę ludzkości dopiero w latach 70 mimo że już dawno po postulował; podobnie jest zapewne z historią języków, etymologią, kończącą się na praindoeuropejskim
• Języki zwierząt
• Zob. Kathryn Schulz, James Reason

Perspectives on Scientific Error

• Theoretical arguments suggest that many published findings are false (Ioannidis, 2005), and empirical reports across fields show that many published findings do not replicate (Open Science Collaboration, 2015).
• three types of methodological error
  1. cargo-cult inference: That is, something that has the superficial appearance of scientific inference, but lacks the underpinnings required for it to actually be considered scientific.
  2. human error, refers to anything that the members of the research team do that was not as they intended
  3. methodological myopia, refers to a certain rigidity in the methods employed to tackle a certain research question.

Zachary Sng

Antyk

• Retoryka zajmuje się błędami, figury retoryczne są błędami językowymi: "The classical system of rhetoric claims, in fact, to be just such a system of error management. Th e Greek schēma and tropos and the Latin figura all designate some sort of deviation from a norm, conceived either as a movement of turning or a gesture of deliberate shaping. In this respect, they resemble error:"
• Quintilian: the figure of speech “originates from the same sources as errors of language,”
• Horace, virtus est vitium fugere (virtue is to escape vice).
• By exposing itself to the possibility of error but emerging unscathed, figural language is able to tap into a source of energy or power.

Oświecenie

• Encyklopedyści uważali że istnieje tylko jedna przyczyna błędów: ce vain langage (empty language)
• Źródła błędów według d'Alamberta: "vague principle, a metaphorical ex-pression, or an equivocal term,"
• opierali się na Condillacu, Essay on the Origin of Human Knowledge, "from which the entire entry is, in fact, taken almost verbatim. Condillac’s work is an extended exploration of the entangled relationship between language and thought that supposedly lies at the origin of error itself."
• Condillac’s suggestion that language’s danger is related to its metaphoricity
• Od Locka zaczyna się idea że język jest źródłem błędów: "the idea that language, with its unreliability and potential for ambiguity, is responsible for the errors of thought had already been prominently formulated in Locke’s 1690 Essay Concerning Human Understanding."
• Goethe’s Apprenticeship of Wilhelm Meister: "knowledge is arrived at when error cancels itself out through further error. The job of both teacher and pupil would then be to let error run its course and complete its work of self-correction."
• Zamierzenia Locka, usunięcie błędów przez reformę języka: "In order to secure the coherent production and distribution of knowledge, and to limit the damaging effects of error-prone language, Locke has to provide a persuasive account not only of the origins of ideas and words but also of the mechanisms by which they should be allowed to enter into circulation and exchange"
• Locke, związek między słowami ich znaczeniami arbitralny, a nie naturalny: "not by any natural connection that there is between particular articulate Sounds and certain Ideas, for then there would be but one Language amongst all Men; but by a voluntary Imposition, whereby such a Word is made arbitrarily the Mark of such an Idea."
• Według Locka kłócimy się przez słowa a nie przez idee: "In fact, Locke sees many of the most trenchant disagreements in the history of philosophy as quarrels about the signification of words rather than as real disagreements about ideas."
• Locke, język jako źródło błędów: "For Language being the great Conduit, whereby Men convey their Discoveries, Reasonings, and Knowledge, from one to another, he that makes ill use of it, though he does not corrupt the Fountains of Knowledge, which are in Things themselves; yet he does, as much as in him lies, break or stop the Pipes, whereby it is distributed to the publick use and advantage of Mankind" (510; 3.11.5)

Benjamin Mako Hill

• błędy ujawniają technologię: "Errors are underappreciated and underutilized in their ability to reveal technology around us."
• First, and perhaps most fundamentally, errors can reveal the affordances and constraints of technology that are often invisible to users.

Pismo

• Chirografia bardziej narażona na błędy od druku: "Gutenberg’s black-letter Gothic typeface closely reproduced a scribal hand. Of course, handwriting and type were easily distinguishable; errors and irregularities were inherent in relatively unsteady human hands."
• Ale pozwala na łatwiejszą korektę: "While scribes would reread and correct errors as they transcribed a second copy, no printing press could."

Druk

• print opened the door to whole new categories of errors

Komputery

• Encoding errors and botched smart quotation marks—a ? in place of a "—are only possible with a computer.
• Streaks of toner are only produced by malfunctioning laser printers.
• But while input systems like keyboards have a powerful effect on the nature of the messages they produce, they are invisible to recipients of messages. Except when the messages contain errors. Typists are much more likely to confuse letters in close proximity on a keyboard than people writing by hand or setting type
• TXTSPK: "T9 might confuse snow and pony while no human, and no other input method, would."
• "clbuttic mistake": As a result, not only was “ass” changed to “butt,” but any word that contained the letters “ass” were transformed as well. The word “classic” was mangled and left as “clbuttic.”
• In the same vein, one can find references to a “mbuttive music quiz” a “mbuttive multiplayer online game,” references to the average consumer is a “pbutterby,” a “transit pbuttenger executed by Singapore,” “Fermin Toro Jimenez (Ambbuttador of Venezuela),” “the correct way to deal with an buttailant armed with a banana,” and a reference to how “Hinckley tried to buttbuttinate Ronald Reagan.”8
• Tyson Gay: Tyson Homosexual easily won his semifinal for the 100 meters at the U.S. Olympic track and field trials and seemed to save something for the final later Sunday.”
• "the first focuses on the creativity of an error that arises from a set of conditions established by an artist; the second then focuses on the process by which an error comes into being, attempting to understand both philosophically and aesthetically how errors, and in fact any unforeseen information, manifests in our interactions with technology."

Mark Nunes

Error, Noise, and Potential: The Outside of Purpose

• Historyczne przemiany słowa error: "Whereas Wiener’s understanding of error is explicitly a deviation of actual course from an intended (or ideal) path, Bates calls attention to error, in the sixteenth-century usage of the term, as a path in its own right, but one without a heading or a purpose. By the seventeenth century, the use of the term “error” to denote a deviation from “true” judgment gains common usage, but one can still find traces of wandering at work in its connotative field — for example, as “a vagabondage of the imagination, of the mind that is not subject to any rule.”"
• Wiek 19, błąd wg Gaussa: "For Gauss, actual measurements are seen as deviations from idealized or expected results as dictated by an underlying equation. And with Gaussian mathematics arises the possibility of a statistical view of the world, in which probability of outcomes marks a “truth” that supersedes individual measurements. As such, we need no longer see error as something that must be corrected; rather, error is the stuff of empirical measurement itself—singular instances within a pattern of deviation that reveals true results."
• Peirce, doktryna fallibilizmu: "We see this idea as early as 1870, when Peirce conducted a series of experiments on errors in multiple, relative measurements for the U.S. Coast Survey in an attempt to advance a “Theory of Errors of Observation.” In later essays such as “Fallibilism, Continuity, and Evolution,” Peirce maintains what he calls a Doctrine of Fallibilism, insisting that while an absolute answer to an inquiry exists at a theoretical horizon, at any given moment, answers are always partial, incomplete, and, in short, fraught with error."
• Z perspektywy cybernetyki zasada sprzężenia zwrotnego jest uniwersalna dla ludzi, zwierząt i innych systemów: "For all of the randomness associated with this probabilistic view of the world, Wiener’s cybernetics attempted to demonstrate through these same statistical principles that pattern played itself out as a backdrop to all orderly and purpose-driven endeavors; animals and machines alike, and the systems they develop, provide feedback control to correct for error and approximate goals."

Wikipedia, Error, and Fear of the Bad Actor

• wikiality: July 31, 2006 broadcast of The Colbert Report, in which Stephen Colbert defined “wikiality” as the ability to “create a reality that we all agree on—the reality we just agreed on, s. 170
• Wikipedia ilustruje fallibilizm Peirce'a: "Peirce’s concept of Fallibilism provides meaningful insight into how Wikipedia structures knowledge within collective activity, and why the errant practices of the bad actor serve as a scandal and scene for a collective anxiety."
• "Knowledge advances within the framework of Fallibilism when our belief in a systematic account of truth falls into doubt, which serves as an irritation (in Peirce’s words) to our sense of certainty. Inquiry, Peirce maintains, is the means by which we reveal error (in both method and result) in order to reestablish belief in a truth and relieve the “irritation of doubt.”"

Husserl/Ingarden

• Husserl o Kancie: "Trzeba być wielkim filozofem, aby móc popełniać wielkie błędy", cyt. za R. Ingarden, Przedmowa, do: Edmund Husserl, Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii, przeł. D. Gierulanka,Warszawa 1967, s. XXIII
• Ingarden: "Są bowiem dwojakiego rodzaju błędy. .....", Jw.

Tadeusz Kotarbiński, Błąd praktyczny

• Pierwsza próba definicji błędu: "Oto pierwsza próba definicji: błąd praktyczny to ruch przeciwcelowy."
• "błąd praktyczny to umyślny ruch przeciwcelowy."
• "błąd praktyczny to umyślny ruch przeciwcelowy albo przeciwcelowe niewykonanie ruchu umyślnego;"
• "błąd praktyczny to zachowanie się przeciwcelowe."
• "Definicja błędu praktycznego jako zachowania się przeciwcelowego wydawała się oponentom za wąska, natomiast definicja błędu praktycznego jako zachowania się niecelowego może się wydać za szeroka."
• "błąd praktyczny ze względu na dany cel (dążenie, potrzebę) jest to zachowanie się nieskuteczne ze względu na ten cel (dążenie i potrzebę)."
• "we wszelkich przypadkach niedociągnięć, zawsze, gdy mamy do czynienia z jakimś powodzeniem i niepowodzeniem cząstkowym — można w danym dążeniu wyróżnić więcej niż jedno dążenie składowe i stwierdzić, że ze względu na pewne potrzeby składowe nasze zachowanie się było celowe, ze względu na inne potrzeby składowe było ono niecelowe."
• Szklanka do połowy pełna: "Piotr, wstawszy od biurka, miałby obowiązek powiedzieć, że jego praca nie była skuteczna ze względu na zamiar napisania referatu w całości i z tego punktu widzenia był popełniony błąd praktyczny, natomiast była skuteczna i nie zasługiwała na nazwę błędu praktycznego ze względu na potrzebę przygotowania do napisania referatu."
• Definicja błędu teoretycznego: "jedną z postaci błędu praktycznego jest jedna z postaci błędu teoretycznego, myśl błędna, rozumiana jako nieudany proces umyślnego dociekania prawdy, proces, którego wynikiem jest akt fałszywego przekonania, wewnętrzne akceptowanie fałszu"
• przegląd rodzajów błędów praktycznych
• "ugrupować ze względu na główne ich źródła, a pośrednio — ze względu na główne sposoby zapobiegania im"
  • "błędy praktyczne mające główne źródło w fałszywych przekonaniach lub w innych postaciach wiedzy niedoskonałej, np. w wiedzy cząstkowej, słabo uzasadnionej, nie dość określonej, lub w braku wszelkiej wiedzy pod określonym względem"
  • "Na drugim miejscu pośród źródeł błędów praktycznych wymienimy opieszałość, której postać skrajna nosi miano lenistwa, a która wyraża się w nieprzedsiębraniu akcji potrzebnej lub w prowadzeniu jej nie dość intensywnym."
• dwa rodzaje bierności: bierność mającą źródło w wyróżnionych poprzednio defektach wiedzy i bierność pochodzącą z opieszałości.
• "Bierność tego rodzaju ustępuje miejsca aktywności skutecznej w zależności od rozszerzania się kręgu naszej wiedzy"
• "bierność drugiego rodzaju trzeba leczyć przez wzbudzanie motywów energii, aby wydobyć z usposobienia do nieróbstwa ludzi, którzy — że użyjemy tu słów poety— ,,nie chcą chcieć”."
• przykłady
  • bierność zapominalstwa i ratunek na nią: "Jednak najpewniejszym przyjacielem, któremu możemy pod tym względem zaufać, jest terminarz, notatnik, bez którego trudno sobie dziś wyobrazić pracę punktualną człowieka nowoczesnego wplecionego w koła zębate zawiłych stosunków współdziałania."
  • Definicja zgubienia: "To chyba tyle, co utracić możność określonych działań nad danym przedmiotem z powodu utraty wiedzy o drogach dostępu do niego, jeżeli przy tym utrata tej wiedzy nastąpiła skutkiem niedostrzeżonego ruchu tego przedmiotu lub jego otoczenia."
    • Jak nie gubić rzeczy: "Trzeba, po pierwsze, utrudniać rzeczom zrywanie z nami łączności, po drugie — bardziej uważać na wszystko, co się dzieje z rzeczami, z którymi utrzymujemy łączność"
    • o błędach praktycznych popełnianych przy próbach odnajdywania rzeczy zgubionej: "niepowodzenie z powodu niewyczerpania wszelkich dostępnych możliwości, nieprzedsiębrania właściwego potrzebnego kroku lub zabiegu, ponieważ nie przychodzi poszkodowanemu do głowy, że możliwe jest to nawet miejsce znajdowania się zguby lub taki właśnie jej wygląd."
• "robić pauzy w ćwiczeniach, ponieważ — jak po wiedziano dobitnie — uczymy się pływać w zimie, a ślizgać w lecie,"
• "wdrożony automatyzm, nowe źródło okazji do popełniania błędów praktycznych. Są to błędy rutyniarskie"
  • Stalówka versus gęsie pióro: "Bywali tacy nauczyciele, którzy bojkotowali stalówki obstając przy uporczywym żądaniu, by dzieci wprawiały się w naukę pisania przy pomocy piór gęsich."
  • Bojkot stalówek:

"Najlepsze jest pióro gęsie,

Piórem gęsim piszą mali, Nie ruszają piór ze stali,

Bo się od nich rączka trzęsie."

• Przykłady błędów
  • qui pro quo: "błąd praktyczny, zwany pospolicie qui pro quo"
  • zapędzanie się w niewłaściwym kierunku: "zapędzania się niewłaściwego w określonym kierunku."
• Automatyzmy: "Są one bezcennym dobrem technicznym, po dobnie jak bezcennym dobrem technicznym są urządzenia inżynieryjne, maszynerie wszelkiego rodzaju"
• Pięć źródeł błędów praktycznych i remedia: "Sumując, warto powiedzieć, że pięć jest chyba głównych źródeł błędów praktycznych: opieszałość, niedobór siły, brak wprawy, automatyzm ruchów złożonych, wadliwe rozeznanie. I pięć jest głównych kierunków starań o unikanie błędów praktycznych: nie szczędzić wysiłku, dbać o zachowanie siły, ćwiczyć się, bardziej uważać, zdobywać wiedzę coraz doskonalszą."

Wikipedia

• Błędy faktograficzne
• wandalizmy
• Bias
• Motywacja: ktoś się pomylił i trzeba poprawić
• Podobnie komentarze internetowe, korekta jako jedna z ich funkcji

Portret Doriana Graya

• O.Wilde, Portret Doriana Graya:

"Ah! Lord Henry, I wish you would tell me how to become young again.”

He thought for a moment. “Can you remember any great error that you committed in your early days, Duchess?” he asked, looking at her across the table.

“A great many, I fear,” she cried.

“Then commit them over again,” he said gravely. “To get back one’s youth, one has merely to repeat one’s follies.”

“A delightful theory!” she exclaimed. “I must put it into practice.”

“A dangerous theory!” came from Sir Thomas’s tight lips. Lady Agatha shook her head, but could not help being amused. Mr. Erskine listened.

“Yes,” he continued, “that is one of the great secrets of life. Nowadays most people die of a sort of creeping common sense, and discover when it is too late that the only things one never regrets are one’s mistakes.”"

Błędy w sztuce

• Leonardo da Vinci, Ostatnia wieczerza (por. Priscilla catacombe, Giotto, Duccio, Tintoretto, Adi Nes, Mamedov)
• Glitch art

Bibliografia

1. Davoudi, S. (2014). From risk society to security society. In Paleo, U. Fra (ed.) Risk governance. The articulation of hazard, politics and ecology. London: Springer, 465–467.
2. David W. Bates, Enlightenment Aberrations: Error and Revolution in France
3. Mary Douglas, Purity and Danger,
4. Benjamin Mako Hill, Revealing Errors, in: Mark Nunes, Error, Glitch, Noise, and Jam in New Media Cultures-Continuum (2010)
5. Ralph Linton, Error in Anthropology, in: Joseph Jastrow (ed.), The Story of Human Error, New York: D. Appleton-Century Company Incorporated 1936.
6. Keeler, L. W. 1934. The Problem of Error from Plato to Kant: A Historical and Critical Study. Apud Aedes Pontificiae Universitatis Gregorianae.
7. Tadeusz Kotarbiński, Traktat o dobrej robocie
8. Richard Nisbett, Timothy Wilson , Telling more That We Can Know: Verbal Reports on Mental Processes, “Psychological Review” Vol. 84 N. 3 May 1977
9. Mark Nunes, Error, Noise, and Potential: The Outside of Purpose, in: Mark Nunes, Error, Glitch, Noise, and Jam in New Media Cultures-Continuum (2010)
10. Mark Nunes, Wikipedia, Error, and Fear of the Bad Actor, in: Mark Nunes, Error, Glitch, Noise, and Jam in New Media Cultures-Continuum (2010)
11. van Ravenzwaaij, D., Bakker, M., Heesen, R., Romero, F., van Dongen, N. N. N., Crüwell, S., Field, S. M., Hartgerink, C. H. J., Held, L., Munafò, M. R., Pittelkow, M.-M., Tiokhin, L., Traag, V. A., van den Akker, O. R., van 't Veer, A. E., & Wagenmakers, E.-J. (2022). Perspectives on Scientific Error. Manuscript submitted for publication
12. Reason, J. (2000). Human error: Models and management. BMJ, 320(7237): 768–770. DOI: 10.1136/bmj.320.7237.768
13. Zachary Sng, The Rhetoric of Error from Locke to Kleist (2010)
14. Young, H. Peyton (2009). Learning by Trial and Error. Games and Economic Behavior, 65(2):626–643.

Internet

1. https://plato.stanford.edu/entries/fallacies
2. https://iep.utm.edu/fallacy/