Teraz na ciebie zagłada
Z Literatura przedmiotu
Utwór Jerzego Andrzejewskiego.
Spis treści
Treść
- Prolog
- „Anonimowy kronikarz lub, co wydaje się bardziej wiarygodne, nieznani kronikarze, najprawdopodobniej uczeni kapłani Jahwiści żyjący za czasów Jozjasza, króla Judei, kierując się natchnioną, lecz i nieco wyzywającą pobożnością oraz dumą tak charakterystyczną dla synów narodu, który trzykrotnie zawarł był święte przymierze z Panem, skoro sięgali w głąb pradawnych wieków, aby ową nieskończenie głęboką i rozległa otchłań wypełnić burzliwymi dziejami przymierza pomiędzy żywiołem boskim i ludzkim, niemało błędów – świadomie i nieświadomie – popełnili, z jednej bowiem strony, z łatwowiernością nie pozbawioną cech wyrachowania, dawali wiarę ustnym opowieściom krążącym od wielu pokoleń wśród gminu, z drugiej zaś: w zapale wojowniczego natchnienia (…) pracowicie wypełniali puste obszary historiami przynależnymi do wyższych regionów istnienia, aby na miarę niezbadanych wyroków Pana mogły budzić grozę i strach, również wspierać męstwo i na duchu podnosić” (s. 7 – 8).
- Przedakcja (s. 7-11)
- wygnanie z plemienia ("I jak zostaliśmy sami, a ja ciebie chorego nie opuściłam?", s. 28)
- osiedlenie się na Ziemi Człowieka
- „Adam i Chawa! Pierwsi, jak się zdaje, nawiedzili ową krainę szczodrze obfitującą we wszelkie dary natury i długo oraz w pomyślności żyli oboje pod tamtym niebem tak życzliwym dla wszystkiego, co żywe” (s. 9)
- "przybył z północy wraz ze swoją brzemienną towarzyszką" (s. 9)
- susza (2 * 7 * 7 miesięcy, ponad 8 lat!?, s. 10)
- "- czyż to nie Pan przemówił? (...) to nie Pan z opowieści ojca przemówił, to coś więcej, to są błyskawice, które ty pamiętasz pewnie bardzo mgliście" (s. 41)
- Akcja (s. 11-81)
- Dzień I („Jednego dnia, na krótko przed zmierzchem...”, s. 11)
- Dzień II ("Zbudził się o wschodzie słońca", s. 25)
- Interludium: tydzień deszczu ("siódmego dnia rozpogodziło się", s. 43)
- Dzień III ("..pierwszego dnia odradzającego się życia dostrzegł Adam o zachodzie słońca...", s. 56)
- Dzień IV ("do świtania czuwał", s. 57)
- Interludium: "trzy dni i trzy noce nie spał i pościł" (s. 60)
- Dzień V: "skoro trzeci dzień Ablowego czuwania miał się ku końcowi" (s.60)
- Dzień VI: "dzień zapowiadał się upalny" (s.69)
- Dzień VII: "o wczesnym świcie zbudził się" (s.74)
- Dzień VIII: "i wstał (..) dzień trzeci" (s.75)
Akcja
- Wszyscy: Abel i Kain proszą Adama o ocalenie (s. 11-13) [zagłada I]
- Kain odkrywa przez Ablem znalezione źródło i drzewo (s. 13-20)
- „Przypomnij sobie, Ablu, kiedy to ostatni raz przemówił do Ciebie ojciec?” (s. 18)
- Chawa chwyta pawia i Adama porywającego jagnię (s. 20-24)
- „Wiele jednak nocy upłynęło od tamtej, kiedy wszedł w nią po raz ostatni” (s. 21)
- Adam: wizja Pięknego (s. 24-25)
- „Wtedy gdy był głód, i Chawa zaprowadziła mnie nocą do drzewa obfitującego w piękne owoce, wiem, że powinienem być ciebie zawołać i z tobą, umiłowanym, i z innymi podzielić się zdobyczą" (s. 25)
- „Potem zamknął powieki, wiedząc, że niebawem wyłoni się spod ich cienia jasnowłosy młodzieniec o promiennym obliczu, które kiedyś było mu tak bliskie” (s. 25)
- „— Przemów — szepnął (…). Lecz tamten pełen blasku pod ciemnościami powiek milczał.” (s. 25)
- Wszyscy: Adam słucha skarg Abla i Kaina, zapowiada objawienie prawdy po zachodzie słońca (s. 25-27)
- Chawa i Adam: pierwsza konfrontacja dwóch wersji przeszłości (s. 27-29):
- „Skoro drzewo było jedno na pustyni, czemu mówisz o rozległym sadzie” (s. 28)
- "ja, Chawa, która ocaliła ci niegdyś życie (...) ciebie chorego nie opuściłam" (s. 28)
- „teraz sobie przypominam, byłem nieprzytomny i majacząc w gorączce mówiłeś o Raju, o wygnaniu i o jasnowłosym Aniele z mieczem jak płomień migocącym” (s. 29)
- Kain prosi Chawę, aby namawiła Adam do odejścia stąd (s. 30-31);
- "- O jego umysł się lękam. - Sądzisz, że oszalał? - Mówi dziwne rzeczy." (s. 31)
- "pod osłoną nocy wszystko się wyjaśni" (s. 31)
- "zagłada", 2 razy
- Abel i Kain: zbliżenie przy źródle, które Chawa obserwuje (s. 32-33)
- Chawa, Abel i Kain: wyrzuty Chawy i wykręty Kaina (s. 33-34)
- „ — Czemuż to moi dzielni junacy, skoro mieli szczęście i odnaleźli drzewo jeszcze żyjące, nie przynieśli jego owoców, aby również i rodzice mogli je skosztować?” (s. 33)
- Wszyscy III : Adam opowiada dzieje stworzenia (s. 34-42)
- "- czyż to nie Pan przemówił? (...) to nie Pan z opowieści ojca przemówił, to coś więcej, to są błyskawice, które ty pamiętasz pewnie bardzo mgliście. (...) skoro się przybliżą, mogą sprawić, że otworzą się niebiosa i zacznie padać deszcz" (s. 41)
- Abel i Kain: bramy raju (s. 43-45)
- " - Powiedz, Pan dlatego wygnał z Raju ojczulka i mamusię, iż jedli owoc z drzewa wiadomości dobrego i złego, czy też Pan obawiał się, że mogą skosztować owoc z drzewa i staną się nieśmiertelnymi?" (s. 44)
- Abel i Adam: Abel chce do Raju (s. 45-48) [zagłada IV]
- "Pan dlatego zasłonę deszczu ustanowił, aby i mnie, i mojemu Ludowi dać do zrozumienia, iż wolą jego jest, iżbyśmy nie szukali zbawienia poza krainą, która nas dotychczas żywiła" (s. 46)
- "A jeśli obok drzewa wiadomości dobrego i złego Pan drzewo żywota zasadził pośrodku Raju i potem niepokój okazał, aby ci, którzy z ziemi powstali, nie sięgnęli po owoc kryjący w swych sokach moc nieśmiertelności, czy nie zamyślał dać w ten sposób do zrozumienia, iż śmiertelny może nieśmiertelność zdobyć?" (s. 47)
- Kain i Chawa: wersja Chawy (s. 48-53)
- "-Powiedziałaś: wędrowaliśmy z Ludem! Lud! Co to znaczy?" (s. 50)
- "wszyscy mężowie Ludu mieli włosy jasne i oczy niebieskie, a niewiasty były ciemne" (s. 50)
- "Wozy z naszym dobytkiem i dziećmi grzęzły w sypkim piasku, a wołom nie zawsze sił starczało, aby wyciągnąć wozy z tej groźnej powodzi" (s. 51)
- Kain i Abel: dzieło do spełnienia (s. 53-56)
- "Skąd wiesz, że opowieść ojca nie dokonała się wcześniej aniżeli opowieść matki? Może ich grzech na pustyni jest tylko powtórzeniem, odblaskiem niejako grzechu pierwszego, a Pan, gdy dokonał się pewien czas, w Starca się przemienił, zaś Anioł z mieczem ognistym w Pięknego?" (s. 55)
- Adam, Kain, Chawa ("o pierwszej godzinie wieczornej", s. 56)
- "nie jestem stróżem mego brata" (s. 56-57)
- Adam, Kain: wzajemne pretensje (s. 57-58)
- Abel: monolog o powrocie do Raju (s. 58-60)
- "O, jak bardzo samotny musiałeś się czuć od owej godziny prapoczątku, gdy po wygnaniu moich rodziców sam zostałeś w Raju. (...) oto i koniec tej pustki, dobrą ci bowiem przynoszę nowinę - oto podążę niebawem do ciebie" (s. 58)
- "czy zechcesz w swojej wszechpotężnej łaskawości sprawić, abym, jako twój Anioł stojący u bram Raju, stał się jasnowłosy i aby oczy moje kolor nieba miały, a nie ciemności" (s. 59)
- Wszyscy IV: pożegnanie Abla (s. 60-62)
- "oznajmił mi Pan, że skoro stanę u bram Raju - ustąpi jasnowłosy Anioł, stojący tam z mieczem ognistym, może mnie nawet uściska bratersko" (s. 61)
- "oznajmił bowiem Pan, iż tracąc mnie - łaskę wiekuistą odzyskacie i przekleństwo, które rzucone było niegdyś w dniach prapoczątku, zostanie zdjęte i grzech pierworodny nieposłuszeństwa darowany" (s. 61)
- Kain, Abel: Kain budzi Abla i prosi o zabranie ze sobą (s. 63-64)
- "Więc spraw, żeby moje oczy stały się wierzące!" (s. 64)
- Chawa, Kain: zbliżenie (s. 64-68)
- "- nic na razie nie wiem poza tym, że nie wolno mi brata opuścić" (s. 65)
- "Przestaję pamiętać, od jak dawna utraciłem siebie, kto inny bowiem we mnie żyje i kto inny rozkazuje moim myślom i czynom (...) gdy idę, myślę: nie ja, lecz on idzie, a skoro dłoń wyciągam, dzieje się tak, że nie ja, ale on wyciąga ramię" (s. 66)
- Kain w pogoni za Ablem (s. 68-74)
- Kain i Abel: Abel chce odejść, zabójstwo(s.75-80)
- "Słyszę głos Pana: odwróć się od brata swego i zapomnij go" (s. 78)
- "Lepiej będzie dla ciebie, żebyś zginął w miłości, niżbyś miał umierać w nędzy i w męczarniach. / I stało się, że wbił Kain nóż w pierś Abla." (s. 80)
- Kain: taniec i wizja Raju (s.81)
Lista epizodów
- Wszyscy: Abel i Kain proszą Adama o ocalenie (s. 11-13) [zagłada I]
- Kain odkrywa przez Ablem znalezione źródło i drzewo (s. 13-20)
- Chawa chwyta pawia i spostrzega złodziejstwo Adama (s. 20-24)
- Adam: wizja Pięknego (s. 24-25)
- Wszyscy: Adam słucha skarg Abla i Kaina, zapowiada objawienie prawdy po zachodzie słońca (s. 25-27)
- Chawa i Adam: pierwsza konfrontacja dwóch wersji przeszłości (s. 27-29)
- Kain prosi Chawę, aby namawiła Adam do odejścia stąd (s. 30-31)
- Abel i Kain: zbliżenie przy źródle, które Chawa obserwuje (s. 32-33)
- Chawa, Abel i Kain: wyrzuty Chawy i wykręty Kaina (s. 33-34)
- Wszyscy: Adam opowiada dzieje stworzenia (s. 34-42)
- Abel i Kain: bramy raju (s. 43-45)
- Abel i Adam: Abel apostatą (s. 45-48)
- Kain i Chawa: wersja Chawy (s. 48-53)
- Kain i Abel: dzieło do spełnienia (s. 53-56)
- Adam, Kain, Chawa: zaginięcie Abla ("o pierwszej godzinie wieczornej", s. 56)
- Adam, Kain: wzajemne pretensje (s. 57-58)
- Abel: monolog o powrocie do Raju (s. 58-60)
- Wszyscy IV: pożegnanie Abla (s. 60-62)
- Kain, Abel: Kain budzi Abla i prosi o zabranie ze sobą (s. 63-64)
- Chawa, Kain: zbliżenie (s. 64-68)
- Kain w pogoni za Ablem (s. 68-74)
- Kain i Abel: Abel chce odejść, zabójstwo(s.75-80)
- Kain: taniec i wizja Raju (s.81)
Lista rozmów
- Wszyscy: Abel i Kain proszą Adama o ocalenie (s. 11-13) [zagłada I]
- Kain odkrywa przez Ablem znalezione źródło i drzewo (s. 13)
- Wszyscy: Adam słucha skarg Abla i Kaina, zapowiada objawienie prawdy po zachodzie słońca (s. 25-27)
- Chawa i Adam: pierwsza konfrontacja dwóch wersji przeszłości (s. 27-29): "ja, Chawa, która ocaliła ci niegdyś życie (...) ciebie chorego nie opuściłam" (s. 28)
- Kain i Chawa: Kain prosi Chawę, aby namawiła Adam do odejścia stąd (s. 30-31)
- Abel i Kain: zbliżenie przy źródle, które Chawa obserwuje (s. 32-33)
- Chawa, Abel i Kain: wyrzuty Chawy i wykręty Kaina (s. 33-34)
- Wszyscy III : Adam opowiada dzieje stworzenia (s. 34-42)
- Abel i Kain: bramy raju (s. 43-45)
- Abel i Adam: Abel chce do Raju (s. 45-48) [zagłada IV]
- Kain i Chawa: wersja Chawy (s. 48-53)
- Kain i Abel: dzieło do spełnienia (s. 53-56)
- Adam, Kain, Chawa ("o pierwszej godzinie wieczornej", s. 56): "nie jestem stróżem mego brata" (s. 56-57)
- Adam, Kain: wzajemne pretensje (s. 57-58)
- Abel: monolog o powrocie do Raju (s. 58-60)
- Wszyscy IV: pożegnanie Abla (s. 60-62)
- Kain, Abel: Kain budzi Abla i prosi o zabranie ze sobą (s. 63-64)
- Chawa, Kain: zbliżenie (s. 64-68)
- Kain i Abel: Abel chce odejść, zabójstwo(s.75-80)
Abel, Kain | 6 |
Wszyscy | 4 |
Kain i Chawa | 3 |
Adam, Kain | 2 |
Chawa, Abel i Kain | 1 |
Adam, Chawa | 1 |
Abel, Adam | 1 |
Abel | 1 |
Obecność postaci w kolejnych scenach
Adam Chawa Kain Abel I + + + + - - + + + + - - II + + + + + + - - - + + - - - + + - + + + + + + + III - - + + + - - + - + + - - - + + + + + - IV + - + - - - - + V + + + + - - + + - + + - VI - - + - VII - - + - VIII - - + + - - + -
Komentarze
Jeżeli, korzystając z pewnego uproszczenia, można "Bramy raju" nazwać opowieścią o nieodgadnonej, skoro odpadną strojne fałsze, tajemnicy końca, "Teraz na ciebie zagłada" byłaby opowiadaniem o klęsce urojonego początku (Andrzejewski, 1988: 261)
Wydania
- Jerzy Andrzejewski, Teraz na ciebie zagłada, Warszawa : Czytelnik 1976.
- Jerzy Andrzejewski, Jetzt kommt über dich das Ende : Erzählung, Frankfurt am Main : Suhrkamp 1977.
- Jerzy Andrzejewski, Kain och Abel, Stockholm : Coeckelberghs 1978.
- Jerzy Andrzejewski, Sada je i tebi kraj, Sarajevo : Svjetlost 1979.
- Jerzy Andrzejewski, Teraz na ciebie zagłada. Już prawie nic, Warszawa : Czytelnik 1982.
- Jerzy Andrzejewski, Már rád tört a vég, Budapest : Európa 1983.
- Jerzy Andrzejewski, Kain och Abel, Stockholm : Coeckelberghs 1988.
Adaptacje
- Spektakl teatralny: http://www.tadeuszkijanski.pl/galeria/350b82874f014dca37355cf02ff978e9.jpg
- Film: http://www.filmpolski.pl/fp/index.php/522409
- Słuchowisko radiowe: [1] [2]
- Piosenka: [3] [4]
Bibliografia
- Jerzy Andrzejewski, Z dnia na dzień. Dziennik literacki 1972 — 1979, Warszawa 1988.
- Bogusław Bednarek, Dlaczego Kain zabił Abla? Rozważania o utworach Gütersloha, Gyllenstena, Andrzejewskiego, [w:] Muzy i Hestia. Studia dedykowane Profesor Ludwice Ślękowej, red. M. Cieński, J. Sokolskiego, Wrocław 1999.
- Z. Kopeć, Jerzy Andrzejewski, Poznań 1999.
- http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,5522
- http://szafa.strefa.pl/35/35/htm/krytyka/urbaniak.htm
- http://www.personalizm.pl/polrocznik/numer-4/literatura-w-swietle-kerygmatu/ (Abel jako figura Chrystusa)
- http://podteksty.amu.edu.pl/content/wariacje-literackie-jerzego-andrzejewskiego.html
Recenzje prasowe
- M. Bajerowicz, Przemoc mitu, "Tydzień" 1976 nr 31.
- T. Błażejewski, [rec.], "Literatura" 1976 nr 38.
- J. Chmiel, [rec.], "Tygodnik Powszechny" 1977 nr 39.
- Janusz Termer, Współczesna proza polska [rec. Jerzy Andrzejewski, Teraz na ciebie zagłada. Już prawie nic, Warszawa : Czytelnik 1982], "Polonistyka" 1982 nr 4.
Opinie recenzentów
Utwór Andrzejewskiego to "spłaszczenie archetypu biblijnego". Bohaterowie działają na mocy "determinizmu biologicznego", Andrzejewski stosuje freudyzm do biblijnego archetypu, a symbol "wypędzenie z Raju" sprowadza do klęski suszy.)[1]
"To właśnie ona - miłość we wszystkich odmianach - jest największym darem, szczytową wartością, jaką posiada człowiek. Niestety, w hierarchii wartości ustępuje ciągle miejsca dążeniom do osiągnięcia tajemniczych, metaforycznych bram raju" [2]